W Paryżu sześćdziesiąt lat temu, 11 lutego 1960 roku, zmarł ceniony prawosławny teolog, patrolog i liturgista archimandryta Cyprian (Kern). Posługę duszpasterską i ascetyczny tryb życia łączył z pracą naukową i wieloletnią działalnością dydaktyczną. Uczniami profesora Prawosławnego Instytutu Teologicznego św. Sergiusza w Paryżu byli między innymi ojcowie Aleksander Schmemann, John Meyendorff i Borys Bobrinskoj.
Konstanty Kern urodził się 11 (23) maja 1899 roku w Tule, dwieście kilometrów na południe od Moskwy. Jego ojciec, Edward Kern, szlachcic o szwedzkich korzeniach, był słynnym botanikiem, autorem ponad 230 publikacji naukowych, profesorem i dyrektorem Imperatorskiego Instytutu Leśnego w Sankt Petersburgu. Matka Głafira pochodziła ze znanej kupieckiej rodziny staroobrzędowców. Była kobietą głęboko wierzącą, wolny czas spędzała na modlitwie i czytaniu duchowej literatury. Często odwiedzała Pustelnię Optyńską, a także monastery w Sarowie i Zadońsku. Edward i Głafira wychowywali dwóch synów i dwie córki w atmosferze modlitwy i cerkiewnej tradycji.
Przyszły archimandryta uczył się w Imperatorskim Aleksandrowskim liceum w Sankt Petersburgu, a następnie na wydziale prawa uniwersytetu w Moskwie. W czasie studiów czytał literaturę teologiczną, uczęszczał na nabożeństwa sprawowane przez patriarchę Tichona (Biełławina).
W 1920 roku ewakuował się do Serbii. Wśród około 150 tysięcy przesiedleńców znaleźli się tam m.in. metropolita Antoni (Chrapowicki), arcybiskupi Eulogiusz (Gieorgijewski) i Jerzy (Jaroszewski) oraz biskupi Mitrofan (Abramow), Gabriel (Czepur) i Apolinary (Koszewoj), który został zwierzchnikiem diecezji północnoamerykańskiej i kanadyjskiej.
W Belgradzie Konstanty Kern kontynuował studia prawnicze, które ukończył w 1922 roku, następnie rozpoczął naukę w wydziale teologicznym, gdzie w 1925 roku obronił pracę dotyczącą greckiego tekstu Liturgii św. Jana Złotoustego. Brał udział w spotkaniach bractwa św. Serafina z Sarowa, w których uczestniczyli m.in. Mikołaj Afanasjew, Mikołaj Zernow, Bazyli Zieńkowski, Sergiusz Bezobrazow (przyszły biskup Kasjan), a także okazjonalnie metropolita kijowski i halicki, pierwszy hierarcha Ruskiej Cerkwi Prawosławnej poza Granicami Rosji Antoni oraz biskup Mikołaj (Velimirović), kanonizowany przez serbską Cerkiew w 2003 roku. Największy wpływ na kształtowanie duchowej i intelektualnej postawy młodego studenta mieli metropolita Antoni, biskup Gabriel, wybitny znawca liturgiki i śpiewu cerkiewnego, a także arcybiskup połtawski Teofan (Bystrow), specjalista w dziedzinie patrystyki, były rektor Akademii Teologicznej w Sankt Petersburgu.
Po ukończeniu studiów Konstanty Kern został wykładowcą liturgiki, apologetyki i języka greckiego w serbskim seminarium duchownym św. Jana Teologa w Bitoli, obecnie na terenie Macedonii, piętnaście kilometrów od granicy z Grecją. Od 1929 roku nauczycielem teologii pasterskiej i historii cerkiewnej był tam hieromnich Jan Maksymowicz, przyszły arcybiskup Szanghaju i San Francisco, kanonizowany w 1994 roku.
15 kwietnia 1927 roku Konstanty Kern w monasterze Miljkovo w pobliżu Belgradu przyjął stan mniszy z imieniem Cyprian ku czci metropolity kijowskiego św. Cypriana (Camblaka) (1330-1406). Po dwóch dniach, w Niedzielę Palmową, otrzymał święcenia diakońskie z rąk metropolity Antoniego, a w Wielki Czwartek kapłańskie.
Wiosną następnego roku synod Ruskiej Prawosławnej Cerkwi poza Granicami Risji wyznaczył go na kierownika duchownej misji w Jerozolimie. 7 lipca 1928 roku otrzymał godność archimandryty i w listopadzie rozpoczął działalność w misji. Liczne problemy i nieporozumienia sprawiły, że w 1930 roku zdecydował się wrócić do Serbii. Po powrocie napisał monografię poświęconą kierownikowi misji w Jerozolimie w latach 1865-1894, wybitnemu historykowi, archeologowi i znawcy języków archimandrycie Antoninie (Kapustinie), który pozyskał szereg terenów w Ziemi Świętej związanych z historią biblijną, kierował budowami cerkwi, badał rękopisy biblioteki patriarchatu jerozolimskiego, a także skatalogował manuskrypty monasteru św. Katarzyny na Synaju.
W latach 1931-1936 archimandryta Cyprian ponownie wykładał w bitolskim seminarium. W tym okresie dwukrotnie zrezygnował z propozycji chirotonii biskupiej. Metropolita Antoni chciał, by został zwierzchnikiem diecezji w Nowej Zelandii, natomiast patriarcha serbski Barnaba (Rosić) zamierzał uczynić go swym wikariuszem. W 1936 roku zdecydował się przyjąć zaproszenie metropolity Eulogiusza, rektora Prawosławnego Instytutu Teologicznego św. Sergiusza w Paryżu. Archimandryta wykładał w instytucie liturgikę, teologię pasterską, język grecki i patrologię. W latach 1936-1939 był proboszczem cerkwi Opieki Matki Bożej w Paryżu, natomiast w latach 1940-1960 cerkwi św. św. Konstantego i Heleny w Clamart, dziesięć kilometrów od stolicy Francji.
Byli uczniowie o. Cypriana wspominali, że zajęcia z patrologii dowodziły jego talentu pedagogicznego. Archimandryta miał prawdziwy dar, autentyczne powołanie. Zarażał słuchaczy szczerą fascynacją omawianym zagadnieniem. Według prof. Antoniosa Emiliosa Tachiaosa, współczesnego greckiego teologa i historyka Cerkwi, który w latach 50. XX wieku studiował w Paryżu, o. Cypriana cechowało szerokie spojrzenie na myśl patrystyczną. Zasadniczą jego pracą były badania dotyczące św. Grzegorza Palamasa, które zainspirowały szerokie grono teologów do powrotu do myśli patrystycznej związanej z bizantyńskim mistycyzmem.
W 1945 roku archimandryta Cyprian otrzymał stopień naukowy doktora i tytuł profesora Prawosławnego Instytutu Teologicznego św. Sergiusza w Paryżu za dysertację poświęconą antropologii św. Grzegorza Palamasa. Po raz trzeci odmówił propozycji chirotonii biskupiej, którą tym razem złożył metropolita Włodzimierz (Tichonicki), biskup białostocki w latach 1907-1915, planujący uczynić go swoim wikariuszem we Francji.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Andrzej Charyło, fot. www.spc.rs
