Home > Artykuł > Dwie uwagi z zakresu сerkiewnosłowiańskiej fonetyki w aspekcie ortografii języka cerkiewnosłowiańskiego

Dwie uwagi z zakresu сerkiewnosłowiańskiej fonetyki w aspekcie ortografii języka cerkiewnosłowiańskiego

Już od kilku lat kierowane są do mnie pytania dotyczące prawidłowej wymowy niektórych wyrazów cerkiewnosłowiańskich, dość często spotykanych w tekstach liturgicznych. Ich postać graficzna w dopełniaczu i bierniku może wprowadzać w błąd osoby, które nie są obeznane z ortografią cerkiewnosłowiańską. W latach 1994 i 1999 wydawnictwo Bratczyk z Hajnówki wydało „Krótką gramatykę języka cerkiewnosłowiańskiego” mojego autorstwa, w której zawarte są najniezbędniejsze, podstawowe wiadomości, przydatne w procesie uczenia się języka Cerkwi, w tym też z zakresu fonetyki. Niestety, odnoszę wrażenie, że wśród osób pracujących na rzecz Cerkwi nie jest ona powszechnie znana. Co gorsze, osoby te starają się wymóc na młodych duchownych, a nawet protodiakonach cieszących się autorytetem – błędną wymowę wyrazów, które te osoby wymawiają prawidłowo.
Mówiąc konkretnie, chodzi o wyrazy obcego pochodzenia, które weszły do języka cerkiewnosłowiańskiego z innych języków.

  1. Wyrazy obcego pochodzenia na й, w dopełniaczu i bierniku liczby pojedynczej oraz w mianowniku i bierniku liczby podwójnej przyjmują końcówkę а zamiast z, np. Ніколaй (mianownik liczby pojedynczej) – Ніколaа (dopełniacz liczby pojedynczej), Матfeй (mianownik liczby pojedynczej) – Матfeа (dopełniacz liczby pojedynczej). Nie wynika stąd, że te wyrazy należy wymawiać jako Nikołaa i Matfiea, lecz prawidłowo należy wymawiać Nikołaja i Matfieja. Otóż -а w końcówkach tych i podobnych wyrazów są tylko osobliwością ortograficzną, a w tej pozycji w rodzimych wyrazach cerkiewnosłowiańskich, zakończonych na й występuje -z, np. крaй – крaz (wymawia się kraja).
    W języku polskim przecież też występuje podobne zjawisko – np. dwuznak „rz” oznacza spółgłoskę „ż”. Nikt przecież, kto zna w stopniu podstawowym język polski, nie będzie wymawiał, czytając wyraz drzewo jak d-r-z-e-w-o, lecz jako dżewo.
  2. Spółgłoskę г przed г, к, х w wyrazach greckich wymawia się zasadniczo jako n, np. ѓгGлъ (anhieł), lecz wyjątek stanowią ґггeй (Ahhiej) – imię oraz ѓггелъ (ahhieł) – zły duch i pisze się go bez titła.

ks. mitrat Stanisław (Eustachy) Strach

Odpowiedz