Św. Izaak Syryjczyk, żyjący w VII wieku, urodził się na terenie dzisiejszego Kataru w miejscowości Beth Qatraye, na zachodnim brzegu Zatoki Perskiej. Od młodości prowadził życie ascetyczne, osiągnął wyżyny duchowej doskonałości. Został wybrany biskupem Niniwy, jednak po pięciu miesiącach na własną prośbę zrezygnował z tej funkcji. Powrócił do życia eremickiego, osiedlając się w górach na wschód od rzeki Tygrys, na pograniczu obecnego Iraku i Iranu. Ostatnie lata życia spędził w monasterze Rabban Shabur. Jest autorem licznych pism ascetycznych i homilii, które zostały przetłumaczone na wiele języków, m.in. grecki (IX w.), arabski i gruziński (X w.), łaciński (XIII w.), włoski i francuski (XIII-XIV w.), słowiański (XIV w.), portugalski i hiszpański (XV w.), rumuński (XVIII w.), rosyjski i nowogrecki (XIX w.), japoński i angielski (XX w.).
Dzieła syryjskiego ascety mają charakter uniwersalny, ponieważ dotyczą ponadczasowych zagadnień związanych z chrześcijańskim życiem duchowym. Zawierają wiele wskazówek odnoszących się do modlitewnej praktyki, która zawsze powinna łączyć się z postem, skruchą serca i pokorą umysłu. Pisma św. Izaaka Syryjczyka, zawierające opis jego własnych doświadczeń Boga, który jest tajemnicą i przewyższa całe stworzenie oraz wszelką zdolność ludzkiego pojmowania, są nadal niezwykle aktualne, cenione i z ciekawością czytane w XXI wieku.
Nieustanna kontemplacja Boga i pokój myśli czynią ludzką świadomość zdolną do trwania w każdym rodzaju modlitwy. Modlitwa zbliża do Boga i sprawia, że intelekt staje się coraz odważniejszy, oczyszcza się i uświęca. Jeżeli człowiek podejmuje duchowy wysiłek i ofiarny trud, wtedy otacza go pomoc Boża, sprawiając że każda rzecz jest dla niego łatwa. Jeżeli modlitwie towarzyszy moc dobrego życia, ma ona skutek taki, jak płomień ognia z całą jego gwałtownością. Wielka jest moc modlitwy, która rośnie jak płomień. Modlitwa jest wzniosłym działaniem, najszlachetniejszym ze wszystkich praktyk, gdyż wielką moc posiada wytrwała modlitwa sprawiedliwego (Jk 5,16).
Św. Izaak Syryjczyk nauczał, że naszych działań nie podejmujemy dla Boga, ale dla naszej duchowej korzyści, ponieważ Bóg nie odnosi z niczego zysku ani nie ponosi straty. Bóg jest zawsze niezmienny. Wytrwałość w modlitwie i liczne wysiłki sprawiają, że rozproszenie myśli zanika i oddala się od serca. Prawdziwa modlitwa jest możliwa dzięki skupieniu myśli oraz pięknej i trwałej gorliwości. Pielęgnowanie spokoju sprawia, że umysł się rozwija, nabiera odwagi, oczyszcza się. Poprzez takie działania umysł spogląda z zachwytem na całe stworzenie Boże.
Zgodnie z nauką świętych Ojców Cerkwi czystość serca polega nie tyle na braku myśli, refleksji i poruszeń w człowieku, ale na tym, że serce jest oczyszczone od wszelkiego zła, patrzy i rozumuje według umysłu Bożego. W ten sam sposób także czysta modlitwa, która jest wolna od zbędnych rozproszeń, nie polega na tym, że umysł jest oddzielony od jakiejkolwiek myśli albo refleksji o czymkolwiek, ale na tym, że podczas modlitwy nie odbiega myślą do spraw bezużytecznych. Jeżeli umysł rozważa o pożytku modlitwy albo o dobrych sprawach, nie jest odległy od czystej modlitwy. Wręcz przeciwnie, podczas modlitwy zajmuje się sprawami godnymi pochwały, ze świadomością tego, co jest godne Boga.
Asceta w swoich pismach podkreślał, by nie oczekiwać, że świadomość nie będzie rozpraszana, ponieważ to nie jest możliwe. Trzeba starać się, aby rozproszenie było dobre, gdyż czysta modlitwa jest kroczeniem po drogach za tym, co jest dobre i zdrowe. Dobre rozproszenie polega na tym, że świadomość, przedłużając modlitwę przed Bogiem, kontempluje Jego chwałę i Jego wielkość. Tego stanu skupienia umysłu nie da się osiągnąć własnym wysiłkiem i własną wolą, gdyż jest to dar Boga. Nie należy także myśleć, że umysł powinien być wolny od poruszeń, gdyż coś takiego nie istnieje w naturze. Trzeba troszczyć się przede wszystkim o to, aby – jak to robią ludzie roztropni – znaleźć podczas modlitwy dobre poruszenia dla umysłu. Należy starać się poprzez łaskę otrzymać siłę, aby być człowiekiem Boga i aby zbliżyć się do poznania rzeczy wcześniej nie znanych, czyli m.in. poczucia bliskości Boga, skupienia umysłu we wszystkich jego działaniach.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Andrzej Charyło
fot. www.synaxarion.gr
