Home > Artykuł > Hagia Sophia meczetem

Monumentalna i najwspanialsza świątynia chrześcijańska pierwszego tysiąclecia, położona na cyplu oddzielającym Morze Marmara od cieśniny Bosfor, w najstarszej części dawnego Konstantynopola, a obecnie Stambułu, stała się meczetem. 10 lipca Rada Stanu, najwyższy organ sądownictwa administracyjnego w Turcji, unieważniła dekret rządowy z 24 listopada 1934 roku, nadający Hagii Sophii status muzeum. Po sądowym orzeczeniu prezydent Recep Tayyip Erdoğan podpisał dekret, formalnie przekształcający dawną prawosławną katedrę patriarszą w meczet. Tego samego dnia z dobudowanego przy soborze minaretu imam wezwał wyznawców islamu do namazu, rytualnej muzułmańskiej modlitwy.

Słynna Hagia Sophia została wzniesiona z inicjatywy cesarza św. Justyniana Wielkiego (483-565) w ciągu zaledwie pięciu lat i dziesięciu miesięcy. Budowę rozpoczęto 23 lutego 532 roku, a ukończono 27 grudnia 537 roku. Do nadzorowania prac wyznaczono greckich architektów, fizyków i matematyków Izydora z Miletu (442-537) i Antemiusza z Tralles (474-534). Monumentalny obiekt sakralny o długości 77, szerokości 71 i wysokości ponad 55 metrów pełnił funkcję najważniejszej świątyni Cesarstwa Wschodniorzymskiego. Do jej budowy wykorzystano wiele drogocennych materiałów, m.in. ciemnoszary i zielony marmur, czerwony porfir. Główną kopułę o średnicy ponad 30 metrów pokryto złotą mozaiką.

Na przestrzeni wieków budowla wielokrotnie płonęła i ulegała częściowym uszkodzeniom podczas trzęsień ziemi, jednak za każdym razem szybko ją remontowano i rozbudowywano o kolejne elementy, umacniające i wspierające konstrukcję. Podczas IV wyprawy krzyżowej w 1204 roku Hagia Sophia została ograbiona i zbezczeszczona. Po zdobyciu Konstantynopola 29 maja 1453 roku przez Turków osmańskich, decyzją sułtana Mehmeda II Zdobywcy (1432-1481), który wjechał do świątyni na koniu, zamieniono ją na meczet i dobudowano pierwszy minaret. Kolejne wieże zostały dodane przez następnych władców Imperium Osmańskiego.

W 1934 roku współtwórca i pierwszy prezydent Republiki Turcji Mustafa Kemal Atatürk (1881-1938) postanowił, aby świątynia Mądrości Bożej, która przez 916 lat służyła chrześcijanom, a przez 481 lat muzułmanom, pełniła funkcję muzeum. W 1985 roku została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Rocznie odwiedza ją około trzy i pół miliona osób. Od wielu lat wyznawcy islamu podejmowali próby wymuszenia na władzach, aby ponownie uczynić ją meczetem. W 2016 roku po raz pierwszy od jej przekształcenia w muzeum odbyły się tam muzułmańskie modlitwy, a w marcu 2018 roku prezydent Recep Tayyip Erdoğan osobiście recytował w niej pierwszy wers Koranu. Zapowiedzi zmiany statusu świątyni spotykały się ze stanowczymi reakcjami zwierzchników lokalnych Cerkwi prawosławnych, a także przedstawicieli różnych środowisk społecznych w wielu krajach.

10 lipca na mocy dekretu prezydenta Erdoğana Hagia Sophia została formalnie przekształcona w meczet. Dokument oficjalnie przekazał kontrolę nad zabytkiem tureckiemu dyrektoriatowi do spraw religijnych w celu jego otwarcia jako miejsca muzułmańskiego kultu. Opłaty za wstęp zostały zniesione, a meczet udostępniono dla Turków, obcokrajowców, wyznawców islamu, jak i innych religii. W świątyni zaplanowano zainstalowanie specjalnych zasłon w celu zasłaniania prawosławnych ikon podczas modlitw muzułmańskich. Na podłodze zostaną umieszczone dywany o powierzchni czternastu tysięcy metrów kwadratowych, a wszyscy odwiedzający będą zobowiązani do zdejmowania obuwia przy wejściu. Pierwsze modlitwy muzułmańskie, zgodnie z zapowiedzią prezydenta, odbędą się 24 lipca. Przez całą dobę w świątyni będą czytane wersety z Koranu. Elementy, które nie pasują do funkcji meczetu, zostaną przeniesione i wyeksponowane w innym miejscu. Odwiedzający będą mogli zobaczyć bizantyńskie mozaiki tylko w określonych godzinach.

Decyzja o przekształceniu Hagii Sophii w meczet wywołała ból, smutek i oburzenie wśród prawosławnych, a także chrześcijan innych wyznań na całym świecie, dla których świątynia jest symbolem chrześcijańskiej cywilizacji i kultury. Słowa krytyki wyrazili liczni hierarchowie, politycy, przedstawiciele wielu międzynarodowych organizacji.

Ubolewanie z powodu decyzji tureckich władz wyraził patriarcha konstantynopolitański Bartłomiej, który powiedział, że świątynia Mądrości Bożej jest jednym z najważniejszych zabytków ludzkiej cywilizacji i należy do całej ludzkości.

Patriarcha Moskwy i całej Rusi Cyryl w specjalnym oświadczeniu, wydanym przed decyzją o zmianie statusu Hagii Sophii, skonstatował, że „świątynia zbudowana ku czci Chrystusa Zbawiciela ma szczególne znaczenie dla całego prawosławia. Także dla Ruskiej Prawosławnej Cerkwi posiada wielką wartość. Wysłannicy wielkiego księcia Włodzimierza, przestąpiwszy jej próg, poczuli się zniewoleni jej niebiańskim pięknem. Słysząc ich słowa, św. Włodzimierz zdecydował się przyjąć chrzest i ochrzcił Ruś, która wkroczyła w nowy wymiar duchowy i historyczny, w cywilizację chrześcijańską. Obowiązkiem każdego cywilizowanego państwa jest zachowanie równowagi i łagodzenie sprzeczności w społeczeństwie, a nie zaostrzanie ich, sprzyjanie jedności ludzi, a nie dzieleniu ich”.

Przewodniczący wydziału zewnętrznych stosunków cerkiewnych patriarchatu moskiewskiego, metropolita wołokołamski Hilarion (Alfiejew), stwierdził, że przekształcenie Hagii Sophii w meczet jest policzkiem wymierzonym Cerkwi prawosławnej i całemu chrześcijańskiemu światu.

Zwierzchnik cypryjskiej Cerkwi arcybiskup Chryzostom II powiedział, że „Turcja poprzez decyzję o zmianie statusu Hagii Sophii pokazała, że nie nauczyła się szanować historii, obcej kultury, ponieważ przywłaszcza sobie cudzą kulturę, której sama nie tworzyła. Nauczyła się tylko ją niszczyć”.

Synod biskupów greckiej Cerkwi w oświadczeniu wyraził stanowczy protest i zaniepokojenie przekształceniem Hagii Sophii „w muzułmański meczet i miejsce kultu religii islamskiej”. W dokumencie stwierdzono, że decyzja „jest przejawem deficytu kulturowego ze strony władz sąsiedniego kraju i wyraźnym odstępstwem od zasad pokoju, pojednania i szacunku do innych”. Synod wezwał organizacje międzynarodowe „do podjęcia działań przyczyniających się do przywrócenia Hagii Sophii jej poprzedniego statusu”.

Metropolita Pireusu Serafin (Mentzelopulos) wyraził przekonanie, że jedną z przyczyn obecnych wydarzeń wokół Hagii Sophii jest brak jedności zarówno między prawosławnymi lokalnymi Cerkwiami, jak i prawosławnymi państwami, które nie jednoczą się w potężną prawosławną siłę. – Teraz jest jasne, jak tragicznym błędem było nadanie autokefalii raskolnikom na Ukrainie, gdyż doprowadziło to do zniszczenia jedności autokefalicznych Cerkwi prawosławnych.

Przeciwko przekształceniu Hagii Sophii w meczet ostro zaprotestowały także władze Grecji. Rzecznik rządu, Stelios Pecas, powiedział, że turecki prezydent popełnił historyczny błąd, decydując się na przekształcenie świątyni Mądrości Bożej z muzeum w meczet. – Grecja potępia te działania i uczyni wszystko co możliwe, aby nałożyć odpowiednie sankcje wobec Turcji ze strony państw europejskich i organizacji międzynarodowych. Status Hagii Sophii to kwestia ogólnoświatowa. Każdy, kto narusza ustalone prawo, powinien liczyć się z konsekwencjami. Musi być odpowiednia reakcja na nieposzanowanie prawa i taką poważną zniewagę – oświadczył polityk. Według ministra spraw zagranicznych Grecji, Nikosa Dendiasa, świątynia Mądrości Bożej „nie należy do Greków ani do Turków, ale jest światowym dziedzictwem, arką chrześcijaństwa i prawosławia”. – Decyzja, podjęta przez prezydenta Erdoğana, jest jawną prowokacją wobec cywilizowanego świata, który uznaje wyjątkową wartość i charakter tego zabytku – stwierdziła w oświadczeniu minister kultury Grecji Lina Mendoni.

(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)

Na podstawie orthodoxtimes.com, spzh.news, patriarchia.ru, unesco.org

opracowali Eugeniusz Czykwin i Andrzej Charyło

fot. Andrzej Charyło

Odpowiedz