Home > Artykuł > Nie odwrócił się plecami

Nie odwrócił się plecami

Należy do najbardziej znanych na świecie Japończyków. Dyplomata i współpracownik służb wywiadowczych. Przez Izrael uhonorowany tytułem „Sprawiedliwego wśród narodów świata”, przez Polskę, pośmiertnie, Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej (1996) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2007). Kowno, Los Angeles i japoński uniwersytet Wasada wystawiły mu pomniki, reżyserzy z wielu krajów uwiecznili w filmach dokumentalnych i fabularnych. Chiune Sugihara. Lokalny święty Japońskiej Cerkwi Prawosławnej (moskiewskiego patriarchatu). Prezentujemy obszerny tekst o. Gieorgija Biriukowa „Rodzina Arseniewów i japoński święty”.

Kiedy zapoznawałem się z materiałami o życiu i działalności Nikołaja Siergijewicza Arsieniewa w Kőnigsbergu, zaskoczyło mnie nietypowe miejsce pracy jego brata Jurija. Był sekretarzem technicznym w japońskim konsulacie. W jaki sposób rosyjski emigrant, nie znając języka japońskiego, mógł objąć takie stanowisko? Oczywiście, można wziąć pod uwagę, że konsulat znajdował się tuż obok domu Arsieniewych. Oczywiście to bardzo wygodnie mieć pracę obok domu, ale jak udało się ją dostać? Spróbujemy to wyjaśnić.

Przypomnijmy, że Jurij (Gieorgij) Arsieniew był młodszym bratem profesora Uniwersytetu w Kőnigsbergu Nikołaja Arsieniewa. Pochodził ze szlachty, urodził się w Sztokholmie 30 maja 1890 roku, w rodzinie dyplomaty. Ukończył studia na uniwersytecie moskiewskim. Prawnik, tłumacz, praporszczyk (chorąży) rezerwy kawalerii. Z początkiem I wojny światowej Arsieniew służył w 53 brygadzie artyleryjskiej. Podczas zimowej bitwy na Mazurach brygada ta została okrążona w augustowskich lasach. Jurij Arsieniew trafił do niewoli. Kapitan Uspienski, który wówczas także znalazł się w niewoli, w swojej książce wspomina, jak w oficerskim obozie jenieckim utworzono prawosławną cerkiew. Psałomszczykiem w tej cerkwi był praporszczyk Arseniew – syn rosyjskiego ambasadora w Norwegii, który odmawiał szestopsałmie na wsienoszczni z pamięci. Po uwolnieniu Jurij Arseniew służył w armii Judenicza i został ciężko ranny pod Gatczyną. Po powrocie do zdrowia przeszedł do Wrangla i służył w rosyjskiej armii do czasu ewakuacji Krymu. Emigrował do Jugosławii, potem pewien czas mieszkał we Francji. W latach 1928-29 w Paryżu uczestniczył w pracach seminariów Rosyjskiego Ruchu Chrześcijan Studentów (RSCHD), występował z odczytami. Później przejechał do brata, do Kőnigsbergu. I skąd tu Japonia?

Japoński konsulat w Kőnigsbergu został oficjalnie otwarty 1 maja 1941 roku. Na jego czele stanął właśnie Chiune Sugihara, który zatrudnił w japońskim konsulacie Jurija Arseniewa.

Chiune Sugihara urodził się 1 stycznia 1900 roku w rodzinie lekarza Yoshimizu Sugihara. Yatsu Sugihara, matka przyszłego prawosławnego świętego, pochodziła z samurajskiego rodu. Ojciec chciał, żeby syn został lekarzem, ale Chiune wstąpił na uniwersytet Wasada na wydział anglistyki, przez co ojciec pozbawił go materialnego wsparcia i Chiune z powodu braku środków mógł studiować tylko rok. W 1919 roku uzyskał jednak stypendium Ministerstwa Spraw Zagranicznych i został wysłany do Harbinu, ówczesnego ośrodka rosyjskiej emigracji, żeby nauczyć się języka rosyjskiego. W tym czasie w Harbinie działało 26 rosyjskich cerkwi, cała sieć rosyjskich szkół i sześć szkół wyższych. Tutaj Chiune Sugihara poznał prawosławie i został nim „porażony”.

W latach 1920-1922 Sugihara służył w japońskiej armii. Służbę zakończył w stopniu podporucznika, w 1928 roku został porucznikiem. Wcześniej jednak, w 1924 roku, rozpoczął pracę w japońskiej ambasadzie w Harbinie. Często kontaktował się z rosyjskimi emigrantami, byłymi białogwardzistami. W tym samym 1924 roku ożenił się z córką białego oficera Kławdią Siemionowną Apołłonowną (jej ojciec i bracia służyli u atamana Siemionowa). Przed ślubem przyjął prawosławie, na chrzcie otrzymując imię Siergij. W Japonii istniała już prawosławna Cerkiew, założona przez świętego równego apostołom Nikołaja (Kasatkina). Zawsze była dość mała. Ciekawe, że trzon japońskiego prawosławia stanowili potomkowie samurajów…

Sugihara pozostał japońskim patriotą. W latach 30. japońska wojskowa administracja utworzyła na okupowanych terytoriach Mandżurii marionetkowe państwo Mandżukuo. Sugihara pracował w MSZ Mandżukuo, doszedł do stanowiska zastępcy ministra spraw zagranicznych. To on prowadził rozmowy z władzami radzieckimi o zakupie przez Japonię zbudowanej przez Rosję chińskiej kolei wschodniej, i to z takim powodzeniem, że wytargował dla swego kraju około miliona dolarów według ówczesnego kursu mniej (początkowo strona radziecka żądała ponad sześciuset milionów japońskich jenów, ale ostatecznie zgodziła się na około 140, mniej niż jedną czwartą wyjściowej sumy).

Przy tym Sugihara wykazywał się iście chrześcijańskim miłosierdziem. Zakładał domy dziecka dla chińskich sierot, które straciły rodziców po wtargnięciu Japończyków, pomagał też sierotom ze środowisk białych Rosjan, zabitych przez „czerwonych partyzantów” podczas radziecko-chińskiego konfliktu na chińskiej kolei wschodniej w 1929 roku. Osobiście rozdzielał im pieniężne wsparcie, przysyłane przez japońskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża. Sugihara postanowił jednak porzucić pomyślnie rozwijającą się karierę w Mandżukuo, na znak protestu przeciwko poniżaniu Chińczyków przez władze japońskie. „Japończycy bardzo źle obchodzą się z Chińczykami, nie traktują ich jak równych sobie ludzi. – Nie mogłem tego wytrzymać – tłumaczył. – Prawdziwemu chrześcijaństwu obcy jest nacjonalizm.

W 1936 roku Chiune porzucił Harbin i powrócił do Japonii. Po 11 latach wspólnego życia rozpadło się małżeństwo z Kławdią Apołłonowną. Decyzję o rozwodzie podjęła podobno Kławdia, która pod wpływem przeżyć podczas ucieczki z Rosji, gdzie widziała kobiety rodzące w ciasnych wagonach, nie chciała mieć dzieci. Kilkakrotnie zachodziła w ciążę, usuwała je jednak, nie informując o tym męża. W końcu zaproponowała Sugiharze, który marzył o dzieciach, by ożenił się z „kobietą takiego samego pochodzenia”. Prawosławie Sugihara zachował. Ponownie ożenił się z Japonką Yukiko Kikuchi. Przed ślubem Yukiko przyjęła prawosławie z imieniem Maria. W szczęśliwym związku urodziło się czworo dzieci.

Chiune Sugihara ze znajomością rosyjskiego, angielskiego, francuskiego i niemieckiego oraz dyplomatycznym doświadczeniem stał się cennym nabytkiem dla japońskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, będąc przy tym uznanym ekspertem do spraw Rosji. Wiadomo, że każdy dyplomata zbiera informacje przydatne swemu krajowi przy podejmowaniu politycznych decyzji, zarówno o potencjalnych przeciwnikach jak i sojusznikach.

Tymczasem Japonia przygotowywała się do wojny. Od 1932 roku wojskowi całkowicie kontrolowali polityczne życie Japonii. Wykorzystując wrogość między ZSRR i krajami Zachodu, zaaferowanie Wielkiej Brytanii i Francji wydarzeniami w Hiszpanii, własną współpracę z Niemcami i Włochami, Japonia w 1937 roku zaczęła wojnę w Chinach. Dobrze oceniła sytuację na świecie. Europejskie kraje i USA nie chciały wtrącać się w azjatycki konflikt. Armia japońska, zdobywając kolejne prowincje, dopuszczała się wielu przestępstw przeciwko ludności cywilnej. A plany agresji daleko wykraczały poza Chiny.

Już 25 listopada 1936 roku Japonia i Niemcy podpisały skierowany przeciwko międzynarodówce komunistycznej Pakt Antykominternowski. W listopadzie 1937 przyłączyły się do niego Włochy. Latem 1938 roku Japonia sprowokowała dwutygodniowy konflikt zbrojny nad jeziorem Chasan. Wiosną 1939 roku rozpoczęły się zmagania japońsko-radzieckie nad rzeką Chałchin-Goł. Wojska radzieckie pokonały Japończyków, co zmusiło ich do przemyślenia na nowo planów podbojów. Niemcy w dalekowschodnią wojnę z ZSRR nie chciały się angażować, Związek Radziecki w 1941 roku podpisał zatem z Japonią pakt o nieagresji, unikając wojny na dwa fronty.

Japończycy potrzebowali w Europie sprawnych służb wywiadowczych, dlatego w kilku wschodnioeuropejskich państwach otwierali ambasady i konsulaty.

Początkowo japońskie MSZ skierowało Sugiharę do Moskwy, ale władze radzieckie mieć go u siebie nie chciały. W sierpniu 1937 roku Sugihara otrzymał skierowanie do konsulatu w Helsinkach. Po dwóch latach został przeniesiony i jako pierwszy w dziejach Litwy japoński dyplomata trafił do Kowna, gdzie nie mieszkał ani jeden Japończyk, a i żaden z obywateli Litwy nie wybierał się do Japonii. Sytuacja w kraju była niestabilna. W marcu 1939 roku Niemcy odebrali Litwie Kłajpedę (w tak zwanym kłajpedzkim kraju stanowili większość). Sugihara miał na miejscu śledzić sytuację polityczną, obserwować przemieszczanie się niemieckich i radzieckich wojsk, prognozować dalszy rozwój wypadków i informować o tym swoje MSZ. 28 sierpnia przybył do Kowna.

Jak wiadomo, wydarzenia potoczyły się następująco…

(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)

tłum. Ałła Matreńczyk

Odpowiedz