Po raz czwarty Podlaski Instytut Naukowy, którego dyrektorem jest dr Grzegorz Kuprianowicz, zorganizował 13 i 14 listopada 2020 roku Podlaską Ukraińską Konferencję Naukową, najważniejsze wydarzenie naukowe środowiska ukraińskiego Podlasia. Tematem głównym była kwestia Podlasia w okresie kształtowania się nowej mapy politycznej Europy po pierwszej wojnie światowej, a okazją ku temu stało się 100-lecie sojuszu polsko-ukraińskiego 1920 roku. Było miejsce i na problematykę Podlasia w szerokim znaczeniu.
W roku ubiegłym konferencja miała się odbyć tradycyjnie w Bielsku Podlaskim, a także po raz pierwszy w Hajnówce. Wybór Hajnówki był nieprzypadkowy, gdyż to właśnie w tym miasteczku w latach 20. XX wieku osiedliła się liczna grupa żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej, którzy w 1920 roku wraz z Wojskiem Polskim walczyli przeciwko bolszewikom. Obecność ukraińskich emigrantów politycznych, tzw. „petlurowców”, w Hajnówce to temat wciąż mało zbadany i spopularyzowany.
Konferencja ze względu na epidemię odbyła się on-line. Na żywo odsłużono panichidę oraz złożono kwiaty przy pomniku żołnierzy armii Ukraińskiej Republiki Ludowej na starym cmentarzu prawosławnym w Dubinach, gdzie znajdują się groby żołnierzy ukraińskich oraz pomnik z napisem Борцям за Україну (Bojownikom o Ukrainę), wzniesiony w 1931 roku.
Dwudniowe obrady można było śledzić na żywo na stronie Podlaskiego Instytutu Naukowego na Facebooku oraz na YouTube.
Wystąpiło 29 referentów z Polski, Ukrainy i Białorusi. Odbyła się też promocja nowej książki Jerzego Plewy. Zaprezentowano historyczny dokument o wizycie delegacji włościan powiatu bielskiego w siedzibie władz Ukraińskiej Republiki Ludowej w Kijowie w 1919 roku. Przeprowadzono dyskusję panelową „15 lat ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym”. Pokazano także dwa filmy – z występem Chóru Miasta Hajnówka oraz Ukraińskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Ranok” z Bielska Podlaskiego.
Przedstawiono podlaskie losy żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej, którzy osiedli nie tylko w Hajnówce, Białowieży czy Białymstoku, ale też w Kleszczelach czy Podbielu, gdzie wnieśli swój wkład w życie religijne prawosławnej społeczności oraz w działalność społeczno-kulturalną. Mówiono o historii oraz kulturze Hajnówki i okolic. Wiele miejsca zajęła wojna 1920 roku oraz sojusz polsko-ukraiński, a także historia i kultura Podlasia.
Zaprezentowano książkę Jerzego Plewy „Kojły, Osówka, Szostakowo. Tam, gdzie carowie bywali…”. To już trzecia publikacja pochodzącego z Kuraszewa w gminie Czyże badacza lokalnych dziejów. Wcześniejsze książki prezentowały historię Kuraszewa, Lad, Leniewa i Podrzeczan.
Podczas konferencji zaprezentowano unikatowy dokument o spotkaniu delegacji włościan powiatu bielskiego z władzami Ukraińskiej Republiki Ludowej w Kijowie w styczniu 1919 roku. Proszono w nim o włączenie powiatu bielskiego do państwa ukraińskiego. „My, przedstawiciele powiatu bielskiego Gub[erni] Grodz[ieńskiej], zostaliśmy oddelegowani przez Bielski Powiatowy Zjazd Chłopów, by zabiegać przed najwyższą władzą ukraińską o przyłączenie naszego powiatu, zamieszkałego w większości przez Ukraińców, do Ukraińskiej Republiki Ludowej” – czytamy w dokumencie (tłumaczenie z języka rosyjskiego).
Dokument został odkryty dopiero na początku 2019 roku i opublikowany na stronie Centralnego Archiwum Państwowego Najwyższych Organów Władzy i Administracji Ukrainy.
Zwieńczeniem IV Podlaskiej Ukraińskiej Konferencji Naukowej była dyskusja panelowa „15 lat ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym”. Wzięli w niej udział Rafał Bartek, przewodniczący Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim, w latach 2012-2018 współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Eugeniusz Czykwin, poseł na Sejm RP, przez wiele kadencji zaangażowany w przygotowanie ustawy, redaktor naczelny miesięcznika „Przegląd Prawosławny”, a także prof. Grzegorz Janusz, kierownik katedry systemów politycznych i praw Człowieka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, który w latach 1994-2004 uczestniczył w pracach nad projektem ustawy jako ekspert Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych, współautor pierwotnego projektu ustawy. Dyskusję prowadził dr Grzegorz Kuprianowicz, współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Ludmiła Łabowicz Podlaski Instytut Naukowy
fot. autorki
