Мазі са здробненых костак, заліванне раны кіпенем, ампутацыі без наркозу – гэта толькі некаторыя метады, якія калісьці прымяняліся ў лячэнні. Спосабы гаення ран і дэзінфіцыравання развівалася стагоддзямі па меры прасоўвання сучасных медыцынскіх ведаў. У наш час тое, што лічылася эфектыўнай тэрапіяй, можа выклікаць толькі жах або агіду.
Зёлкі гэта лякарства якое прымянялася ўжо ад прагісторыі. Першае сведчанне таго, што першабытныя людзі ўжо лячыліся, – гэта дагістарычны малюнак, знойдзены на скале ў адной з іспанскіх пячор, на якім намаляваны чалавек «загойваючы раны». Яго стварэнне датуецца прыблізна на 20-30 тысяч гадоў таму. Назіранні і наступныя спробы дазволілі тагачасным медыкам заўважыць, што пакрыццё раны памяншае крывацёк, халодная вада здымае боль, а некаторыя травы паскараюць працэс гаення. Менавіта адкрыццё ахоўных уласцівасцей раслін стала пачаткам далейшых дасягненняў, якія адбыліся з развіццём цывілізацыі. Першабытныя людзі выкарыстоўвалі сярод іншых перфараваныя лісце святаянскага зелля Hypericum perforatum – верагодна, з-за ранападобнага выгляду – сакрэтуюючага антыбактэрыяльныя рэчывы, манжэткі звычайнай Alchemilla vulgari, якая змяшчае танін, а таксама жывакосту Symphytum officinale, які – дзякуючы зместу алатоніна – стымулюе грануляцыю тканкі, што непасрэдна спрыяе больш хуткаму гаенню. Травы наносілі ў выглядзе прымочак, прыкладзеных на рану, кампрэсаў і пераральна ў выглядзе адвараў. Акрамя таго, іншыя рэчывы таксама выкарыстоўваліся для падрыхтоўкі павязак і катаплазм, у першую чаргу з жывёльнага тлушчу, мёду і яечных бялкоў, а таксама, напрыклад, крыві ці жоўці.
ПЕРШЫЯ АПЕРАЦЫІ
Хірургічны інструмент быў створаны людзьмі яшчэ ў дагістарычныя і старажытныя часы, хоць яны першапачаткова выкарыстоўвалі тое, што было ім вельмі лёгка даступна. У Паўднёвай Амерыцы, Афрыцы і Індыі была распрацавана першая хірургічная методыка, якая складаецца ў закрыцці раны сківіцамі адной з выяўленых там мурашак, які выкарыстоўваўся ў якасці швейнага шва. Часам дагістарычная хірургія таксама прымала больш радыкальныя формы – тады праводзіліся абрадавыя ампутацыі, і злачынцы трацілі канечнасці ў якасці пакарання за свае злачынствы. У сваю чаргу перуанскія індзейцы і масаі ў Афрыцы змаглі зрабіць трэпанацыю чэрапа. Першыя пісьмовыя спасылкі пра гаенне ран паходзяць прыблізна ў 2500 да нашай эры. Археолагам, якія вывучаюць раёны старажытнай Месапатаміі, удалося знайсці гліняныя таблічкі, якія змяшчалі апісанні аператыўнага лячэння ран. Як паказваюць даследаванні, гэты перыяд прынёс развіццё хірургічных метадаў і ў Індыі – вядомыя тады метады зашывання ран і разрэзаў нарываў.
КІПЯЧЫ АЛЕЙ І ГАРАЧАЕ ЖАЛЕЗА
З цягам часу медыцынскія веды станавіліся ўсё больш шырокімі, і лекары таго часу змаглі выконваць значна больш складаныя тэрапеўтычныя працэдуры, абапіраючыся на вучэнні філосафаў і медыкаў, у асноўным егіпецкіх, грэчаскіх і рымскіх. Раны лячылі рознымі спосабамі, але часта з выкарыстаннем рэчываў і прадметаў, якія зараз лічацца надзвычай шкоднымі або небяспечнымі. Прыкладам можа служыць лячэбная тэрапія, якая складаецца ў заліванні ран кіпучым алеем.
Такое рашэнне было выклікана вынаходніцтвам пораху – тагачасныя медыкі лічылі яго атрутным для чалавечага цела, таму яго трэба было «спаліць», адсюль агнястрэльныя раны таксама былі трактаваныя гарачым жалезам. У палявых хірургаў на полі бою былі нават прыгатаваныя спецыяльныя печкі, у якіх трымаліся разагрэтыя жалезныя інструменты для спалення ран. «Атруту» палілі, палівалі гарачым алеем, пасля чаго крывацёк спыняўся.
Раны пасля стрэлу ў той час што яны выклікалі значна больш сур’ёзныя, чым зараз, наступствы для здароўя, у т.л. шырокае драбненне тканак, шырокія інфекцыі і некрозы. І толькі па 1537 г. па ініцыятыве французскага хірурга Амброзія Парэ алей змянілі сумессю ружавых алеяў, шкіпінару і курыных яечных жаўткоў, эфектыўнасць якіх аказалася значна большай.
МАЗІ З МОЛАТАЙ МУМІЯЙ
Егіпецкія муміі ўпершыню былі выкарыстаны ў медыцынскіх мэтах у 12 стагоддзі. Гэта адбылося з-за памылкі – усё з-за падабенства чорнага колеру прэпараванага нябожчыка і колеру рэчыва пад назвай муммія (арабскі тэрмін), гэта значыць бітуму. Нечакана, муміі хутка сталі панацэяй, рэкамендаванай медыкамі пры самых розных хваробах.
Аднак, каб зрабіць іх прыдатнымі для спажывання ў выглядзе лекаў, бальзамаваныя целы трэба было здрабніць, а потым парашок змяшаць з зёлкамі, такімі як чабор, маяран і чорны бэз. Лекавыя прэпараты ў выглядзе мазяў таксама рыхтаваліся з расплаўленага ў працэсе падрыхтоўкі тлушчу, які выкарыстоўваўся галоўным чынам для загойвання ран. Да сярэдзіны дзевятнаццатага стагоддзя склалася меркаванне, што такія спецыфікі не толькі загойваюць хваробы, звязаныя з ранамі, але і паскараюць працэс гаення.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Міра Лукша
fot. wikimedia.org
