Prawosławie w Chicago

Chicago jest trzecim pod względem wielkości i zaludnienia miastem w Stanach Zjednoczonych, jednym z głównych ośrodków kulturalno-naukowych oraz finansowo-handlowych. W momencie otrzymania praw miejskich w 1837 roku miało jedynie około czterech tysięcy mieszkańców, obecnie jest to prawie trzy miliony, natomiast populacja całego obszaru metropolitalnego sięga dziesięciu milionów. Miasto jest położone nad jeziorem Michigan w stanie Illinois, gdzie znajduje się prawie sto cerkwi, należących do różnych jurysdykcji prawosławnych. Podczas pobytu naukowo-badawczego w Stanach Zjednoczonych odwiedziłem część z nich.

Prawosławie w Chicago pojawiło się wraz z przyjazdem imigrantów z Europy. W latach 40. XIX wieku przybyli pierwsi Grecy z Lakonii na Peloponezie, natomiast nieco później Rusini z Austro-Węgier, a także Serbowie z Czarnogóry i Hercegowiny. Pod koniec XIX wieku w Chicago powstała prawosławna wielonarodowa wspólnota, która należała do rosyjskiej diecezji Aleutów i Alaski. W wynajmowanym pomieszczeniu w prywatnym domu odbywały się nabożeństwa skupiające m.in. Greków, Rusinów, Serbów i Bułgarów. Nabożeństwa były sprawowane w języku greckim i cerkiewnosłowiańskim. Z czasem do prawosławnej wspólnoty w Chicago dołączyli liczni konwertyci, co wiązało się z aktywną działalnością o. Aleksego Totha z Minneapolis, który w Stanach Zjednoczonych
w ciągu niespełna dwudziestu lat przyjął do Cerkwi prawosławnej około piętnastu tysięcy grekokatolików. O. Aleksy Toth został kanonizowany w 1994 roku przez Cerkiew Prawosławną w Ameryce. Jego relikwie, które nie uległy rozkładowi, znajdują się w monasterze św. Tichona w South Canaan w stanie Pensylwania.

Pod koniec XIX wieku w związku ze znaczącym wzrostem wiernych prawosławnej wspólnoty w Chicago przedstawiciele Greków, Serbów i Rusinów zwrócili się z prośbą do swoich lokalnych Cerkwi o przysłanie im duchownych. W 1892 roku przybyli o. Panagiotis Phiambolis z Grecji, o. Ambroży Vretta z Rosji i o. Firmilian Dražić z Serbii. Był to początek tworzenia narodowych parafii, czyli greckiej Zwiastowania Bogarodzicy, rosyjskiej św. Włodzimierza, przemianowanej później na Świętej Trójcy, a także serbskiej Zmartwychwstania Pańskiego.

Pierwsza prawosławna wspólnota grecka w Chicago początkowo miała swoją siedzibę w wynajętym pomieszczeniu przy Union Street. W marcu 1892 roku o. Panagiotis Phiambolis, pochodzący z greckiej wyspy Itaka, rozpoczął sprawowanie regularnych nabożeństw. W 1893 roku parafię Zwiastowania Bogarodzicy odwiedził arcybiskup Dionizy (Latas) z greckiej wyspy Zakynthos, pierwszy w historii grecki biskup, który przybył na kontynent amerykański. W październiku 1897 roku o. Theodor Papaconstantine założył drugą grecką parafię Świętej Trójcy. W 1909 roku społeczność skupiona wokół cerkwi Zwiastowania Bogarodzicy zakupiła w Chicago działkę, na której w kolejnym roku wzniesiono okazałą świątynię, wzorowaną na soborze katedralnym w Atenach. W 1926 roku powstała parafia św. apostoła Andrzeja. W 1927 roku grecka wspólnota wybudowała prawosławną szkołę, a także cerkiew św. Dymitra w północnej części miasta. W tym samym roku erygowano parafię św. Bazylego Wielkiego. W 1942 roku cerkiew Zwiastowania Bogarodzicy stała się świątynią katedralną metropolii Chicago Greckiej Prawosławnej Archidiecezji Ameryki. W kolejnych latach powstawały nowe parafie, m.in. Zaśnięcia Matki Bożej, w której znajduje się kilka ikon napisanych na Świętej Górze Atos w Grecji.

W Chicago, niespełna miesiąc po erygowaniu parafii greckiej, powstała wspólnota rosyjska. Parafia św. Włodzimierza została utworzona w kwietniu 1892 roku wraz z przybyciem z Rosji o. Ambrożego Vretty, Macedończyka. W 1895 roku nowym proboszczem został o. Jan Koczurow z Petersburga. W ciągu pierwszych trzech lat jego służby duszpasterskiej około stu konwertytów przyjęło prawosławie. W związku ze zwiększaniem się liczby parafian niezbędne było wzniesienie dużej, murowanej, wolno stojącej świątyni. Zorganizowano w Rosji specjalną zbiórkę funduszy na ten cel. Pomoc okazał m.in. car św. Mikołaj II Romanow i św. Jan z Kronsztadu. Budowę cerkwi Świętej Trójcy rozpoczęto w 1902 roku. Po kilkunastu miesiącach nową świątynię poświęcił arcybiskup Ameryki Północnej i Alaski Tichon (Biełławin), w latach 1917-1925 jedenasty patriarcha moskiewski i całej Rusi, wcześniej, w 1892 roku, rektor seminarium duchownego w Chełmie, w 1897 roku biskup pomocniczy diecezji chełmsko-warszawskiej z tytułem biskupa lubelskiego. W 1989 roku patriarcha Tichon został kanonizowany przez Ruską Cerkiew Prawosławną jako święty wyznawca. Hierarcha jest czczony również w Cerkwi Prawosławnej w Ameryce, która nadała mu tytuł Oświeciciela Ameryki. Obecnie w cerkwi Świętej Trójcy w Chicago znajduje się jego szata liturgiczna – epitrachelion.

Proboszcz chicagowskiej parafii o. Jan Koczurow służył na ziemi amerykańskiej do 1907 roku, po czym wrócił do Rosji, gdzie został proboszczem w Carskim Siole pod Petersburgiem. W 1917 roku poniósł śmierć męczeńską, stając się pierwszym prawosławnym kapłanem zamordowanym przez zwolenników rewolucji w Rosji. O. Jana Koczurowa ruska Cerkiew kanonizowała w 1994 roku. Jego relikwie znajdują się w soborze św. Katarzyny w Petersburgu.

Cerkiew Świętej Trójcy w 1923 roku otrzymała status soboru, natomiast od 1978 roku jest katedrą diecezji Środkowego Zachodu i Chicago Amerykańskiej Cerkwi Prawosławnej. W parafii Świętej Trójcy od 1949 roku w sposób szczególny czczona jest Tichwińska Ikona Matki Bożej, którą w czasie drugiej wojny światowej wywieziono z monasteru w Tichwinie w Rosji do Rygi na Łotwie. Podczas ewakuacji tego miasta ikonę otoczył ochroną biskup ryski Jan (Garklāvs). Zabrał ją ze sobą do Bawarii w Niemczech, a następnie do Stanów Zjednoczonych. Po przybyciu do Ameryki hierarcha został biskupem Chicago i Minneapolis. Przez wiele lat przechowywał cudotwórczą ikonę w swoim domu. Udostępniał ją regularnie wiernym w soborze katedralnym Świętej Trójcy w Chicago, jak również podczas podróży w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Po jego śmierci ikoną opiekował się o. Sergiusz (Garklāvs). W 2004 roku Tichwińska ikona Bogarodzicy powróciła do monasteru Zaśnięcia Matki Bożej w Tichwinie w Rosji, czyli do historycznego miejsca, gdzie według jednej z kronik nowogrodzkich pojawiła się w cudowny sposób przy rzece w 1383 roku. Obecnie w chicagowskiej cerkwi Świętej Trójcy znajduje się jej kopia, która otaczana jest równie wielką czcią. Sobór katedralny ze względu na swoje znaczenie został wpisany w 1976 roku na listę narodowego rejestru miejsc historycznych Stanów Zjednoczonych.

Historia pierwszej serbskiej wspólnoty w Chicago związana jest z o. Firmilianem Dražiciem, który studiował w Akademii na Chalki, a także na Uniwersytetach w Atenach, Belgradzie i Pradze. Przybył z Serbii w lipcu 1892 roku na zaproszenie chicagowskich wiernych, którzy nie byli jednak w stanie wspierać działalności parafii. Archimandryta Firmilian po około sześciu miesiącach powrócił do Serbii, gdzie w 1902 roku został wybrany metropolitą Skopje. Przed swoim odjazdem podarował wspólnocie komplet szat liturgicznych i niezbędne utensylia. Chicagowscy Serbowie uczęszczali zatem na nabożeństwa do rosyjskiej cerkwi Świętej Trójcy. Jednak już w 1905 roku założyli własną parafię Zmartwychwstania Pańskiego, w której zaczęto korzystać z przedmiotów przekazanych przez o. Firmiliana. Początkowo należała ona do struktur serbskiej misji diecezji aleuckiej i północnoamerykańskiej Ruskiej Cerkwi Prawosławnej. W latach 1905-1910 jej proboszczem był o. Sebastian (Dabović), urodzony w San Francisco. Otrzymał on święcenia kapłańskie pod koniec XIX wieku od biskupa Wysp Aleuckich i Alaski Mikołaja (Ziorova), który w latach 1908-1915 był arcybiskupem warszawskim i nadwiślańskim. Archimandryta Sebastian jest nazywany ojcem serbskiego prawosławia w Ameryce. Studiował w Akademiach Teologicznych w Petersburgu i Kijowie. Był pierwszą prawosławną osobą urodzoną w Stanach Zjednoczonych, która tam przyjęła święcenia kapłańskie. O. Sebastiana serbska Cerkiew kanonizowała w 2015 roku.

Parafia Zmartwychwstania Pańskiego w Chicago w 1921 roku stała się świątynią katedralną nowo powstałej serbskiej diecezji Ameryki i Kanady, utworzonej w czasie obrad soboru arcybiskupów w Sremskich Karlovcach. W 1925 roku biskupem Ameryki i Kanady został wybrany jednogłośnie archimandryta Mardariusz (Uskoković). W 1926 roku w soborze katedralnym w Belgradzie, czyli w stolicy ówczesnego Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców wyświęcono go na biskupa. Był pierwszym serbskim misjonarzem i biskupem w Ameryce Północnej. Zmarł w 1935 roku w wieku 46 lat. Pochowany został w monasterze św. Sawy w Libertyville niedaleko Chicago. W 2015 roku sobór biskupów Serbskiej Cerkwi Prawosławnej podjął decyzję o jego kanonizacji.

Monaster w Libertyville wybudowano na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. Obecnie na jego terenie funkcjonuje Seminarium Duchowne św. Sawy. Program studiów jest ustalany przez sobór biskupów Serbskiej Cerkwi Prawosławnej. W Libertyville znajduje się cmentarz, na którym został pochowany m.in. ostatni król Jugosławii Piotr II Karadziordziewić. Był to jedyny przypadek pochówku władcy kraju europejskiego na terenie Stanów Zjednoczonych. W 2013 roku szczątki monarchy przewieziono do Serbii.

Na cmentarzu w 1956 roku został pochowany biskup Mikołaj (Velimirović), kanonizowany w 2003 roku przez Serbską Cerkiew Prawosławną. Wybitny serbski hierarcha studiował na Uniwersytetach w Serbii, Szwajcarii i Anglii. W momencie wybuchu pierwszej wojny światowej został skierowany do Wielkiej Brytanii, a następnie do Stanów Zjednoczonych. W 1919 roku powrócił do ówczesnego Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, gdzie został wyświęcony na biskupa Žičy. W kolejnym roku objął katedrę w Ochrydzie. W latach 1921 i 1927 odbył kilkumiesięczne podróże do Stanów Zjednoczonych, gdzie organizował struktury Serbskiej Cerkwi Prawosławnej w USA. Wygłosił ponad sto otwartych wykładów szerokiemu gronu słuchaczy. W latach 1944-1945 przebywał w nazistowskim obozie koncentracyjnym w Dachau. W 1946 roku wyjechał na stałe do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez trzy lata był wykładowcą w Seminarium Duchownym św. Sawy w Libertyville. Następnie przeniósł się do monasteru św. Tichona w South Canaan w stanie Pensylwania, gdzie aż do śmierci uczuł w miejscowym seminarium. O. Mikołaj (Velimirović) był cenionym i aktywnym wykładowcą. Prowadził zajęcia również w Seminarium Świętej Trójcy w Jordanville oraz w seminarium św. Włodzimierza w Crestwood w stanie Nowy Jork. Jeden z głównych wyrazicieli duchowości serbskiego prawosławia został pochowany na cmentarzu w Libertyville. W 1991 roku szczątki św. Mikołaja (Velimirovicia) przewieziono do monasteru położonego w jego rodzinnej miejscowości Lelić w Serbii.