Home > Artykuł > Najnowszy numer > Teologia prawosławna na Uniwersytecie Warszawskim

Teologia prawosławna na Uniwersytecie Warszawskim

W Akademii Supraskiej 6 lipca odbyło się spotkanie z Witalijem Michalczukiem, który wygłosił wykład na temat: „Odrodzenie teologii prawosławnej w Polsce: Wydział Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego, jako wielkie dzieło metropolity Dionizego Waledyńskiego”. Prelegent przedstawił historię niezwykłego i nieco zapomnianego ośrodka naukowego, który wedle swej rangi był drugim, po słynnym Instytucie św. Sergiusza w Paryżu, centrum prawosławnej myśli teologicznej w Europie. Audytorium zapoznało się z sylwetkami najwybitniejszych profesorów, których prace do dziś należą do klasyki literatury teologicznej. Liczne kwestie, opracowane przez warszawskich naukowców, pozostają nadal aktualne jako kardynalne pytania życia, historii i istnienia Cerkwi prawosławnej.

W 1922 roku metropolita warszawski Jerzy (Jaroszewski) rozmawiał z przedstawicielami władz państwowych w sprawie utworzenia nowej jednostki przy Uniwersytecie Warszawskim. Projekt przedłożył Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Po tragicznym zgonie metropolity jego działania kontynuował metropolita Dionizy (Waledyński). Senat akademicki na posiedzeniu 3 października 1923 roku zaakceptował projekt utworzenia wydziału teologii prawosławnej przy Uniwersytecie Warszawskim, a w czerwcu 1924 roku zdecydował ostatecznie o otwarciu w roku akademickim 1924/1925 wyższej prawosławnej uczelni teologicznej na prawach Studium Teologii Prawosławnej.

8 lutego 1925 roku w auli Uniwersytetu Warszawskiego Pałacu Kazimierzowskiego uroczyście otwarto Studium. Rektor uczelni Franciszek Krzyształowicz stwierdził: „Ponieważ na ziemiach Rzeczypospolitej zamieszkuje również ludność wyznania prawosławnego, uznano za niezbędne utworzenie prawosławnego wydziału teologicznego. Uniwersytet Warszawski uznał tę potrzebę za tak ważną, iż nie zważając na wielkie trudności natury gospodarczej, bez wahania wyraził gotowość do przyjęcia nowego wydziału”. Metropolita Dionizy podkreślił, iż „otwarcie Studium Teologii Prawosławnej jest wielkim wydarzeniem zarówno dla państwa jak i Cerkwi, która otrzymując wyższą szkołę teologiczną będzie mogła pozyskać oświeconych, wykształconych kapłanów, zaś państwo kulturalnych i miłujących swą ojczyznę pracowników”.

W pierwszym roku istnienia Studium jedynym profesorem był metropolita Dionizy, którego powołano na katedrę teologii pasterskiej, a także archeologii i sztuki chrześcijańskiej. W roku akademickim 1925/1926 uruchomiono kolejne katedry – języka cerkiewnosłowiańskiego i paleografii, którą powierzono prof. Iwanowi Ohijenko, katedrę teologii zasadniczej i dogmatycznej, na którą powołano prof. dr. Mikołaja Arseniewa, a także katedrę patrologii, którą zastępczo objął o. Włodzimierz Dawidowicz. Katedra Pisma Świętego Starego Testamentu została utworzona w roku akademickim 1928/1929 i powierzono ją Sergiuszowi Kisiel-Kisielewskiemu. W roku akademickim 1928/1929 utworzono katedrę historii prawosławnych Kościołów słowiańskich i rumuńskiego, na którą powołano prof. Aleksandra Łotockiego, katedrę historii powszechnej Kościoła chrześcijańskiego i liturgiki na czele z prof. Bazylim Bidnowem, a także katedrę prawa kanonicznego, którą powierzono prof. Michałowi Zyzykinowi. W kolejnym roku akademickim katedrę teologii dogmatycznej objął biskup Aleksander (Zotos), który także prowadził zajęcia z języka greckiego. Wśród grona wybitnych profesorów Studium byli także m.in. archimandryta Hilarion (Basdekas) i archimandryta Grzegorz (Peradze), który zginął 6 grudnia 1942 roku w nazistowskim obozie koncentracyjnym Auschwitz i został kanonizowany jako święty męczennik w 1995 roku przez patriarchat gruziński.

Metropolita Dionizy zaprosił do Warszawy również innych wybitnych teologów i filozofów, którzy z uwagi na wielki szacunek i uznanie wobec hierarchy zgodzili się przybyć do polskiej stolicy. Wśród nich byli o. Sergiusz Bułgakow, Mikołaj Łosski, Lew Karsawin, Semen Frank, Mikołaj Głubokowski. Niestety zaistniałe okoliczności spowodowały, że nie udało się zrealizować tego planu. Część pracowników naukowych zatrudnionych w Studium wykładała również na uniwersytetach w Paryżu, Oksfordzie, Królewcu i Berlinie, a także recenzowała prace naukowe wybitnych polskich historyków i filozofów. Profesorowie uczestniczyli w międzynarodowych zjazdach, sympozjach i konferencjach teologicznych. Metropolita Dionizy był mecenasem nauki, który często z prywatnych środków fundował stypendia dla najzdolniejszych studentów. Hierarcha osobiście finansował i redagował, wydawane od 1926 roku, czasopismo teologiczne „Elpis”, w którym publikowano dzieła wybitnych naukowców tamtych czasów.

(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)

Andrzej Charyło

fot. archiwum Muzeum Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, archiwum Davida Kolbai

Odpowiedz