Horostyta to wieś w województwie lubelskim, położona między Włodawą a Parczewem. W źródłach pisanych jej nazwa pojawia się w 1521 roku w związku z ufundowaniem tam świątyni prawosławnej Podwyższenia Krzyża Pańskiego. Cerkiew, wzniesiona na ów-czesnym pograniczu Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony Królestwa Polskiego, przez stulecia miała i nadal ma istotne znaczenie dla lokalnej społeczności. 26 września obchodzono uroczyście jubileusz pięćsetlecia cerkwi w Horostycie. Nabożeństwu przewodniczył arcybiskup lubelski i chełmski Abel, który wraz z wieloma duchownymi wyświęcił odremontowaną cerkiew. Hierarcha podkreślił, że poświęcenie świątyni odbywa się w przededniu święta parafialnego, gdyż zgodnie z kanoniczną dyscypliną cerkiewną nie ma możliwości, aby konsekracja cerkwi miała miejsce w dniu święta parafialnego, gdyż umniejszyłoby to jego rangę.
Nas miało tu nie być, a świętujemy piękny jubileusz obecności świątyni prawosławnej na tej ziemi. Czasy, w których żyli nasi przodkowie nie były łatwe, jednak umieli oni pokonać różne przeciwności. Dziś jesteśmy im wdzięczni za ich wielkie świadectwo wiary. Okres po podpisaniu w 1596 roku unii brzeskiej był bardzo trudny dla Cerkwi prawosławnej. Ważyły się jej losy. Wszechmogąca prawica Boża pokierowała tak, że nadal jesteśmy sobą. Później nadszedł okres międzywojenny, bardzo smutny dla prawosławnych. Nasi pradziadkowie i dziadkowie przeżyli trzy akcje wysiedleńcze. Pierwsza to wielka ewakuacja w 1915 roku nazywana bieżeństwem, druga to wysiedlenie w 1945 roku w głąb wschodniej Ukrainy i kolejna Akcja Wisła w 1947 roku, która dotknęła wielu okolicznych mieszkańców. Niektórzy z nich są dziś z nami. Był to trudny okres naszych dziejów, naszej drogi krzyżowej. Jednakże po tragedii Wielkiego Piątku następuje radość Zmartwychwstania. W Cerkwi nieustannie podkreślamy to w hymnie modlitewnym „Przyszła przez krzyż radość całemu światu”. Składamy zatem dziękczynienie Bogu Trójjedynemu za ten wielki dar, że horostycka cerkiew, będąca jednym z najstarszych obiektów sakralnych w regionie, po kilkunastoletnim remoncie nabrała blasku – powiedział arcybiskup Abel.
Jeden z parafian, urodzony w 1928 roku, z bólem wspominał okres Akcji Wisła: – To był smutny czas. Przyszli do naszego domu policjanci z Kodeńca i kazali wyjeżdżać. Udaliśmy się wraz z rodziną do Lechowa, w powiecie braniewskim. Wielu mieszkańców wyjeżdżało furmankami, późniejsza podróż koleją trwała kilka dni. Po latach udało się powrócić, lecz wielu pozostało na Warmii. Przed akcją wysiedleńczą w Horostycie prawie wszyscy byli prawosławni, dziś to niespełna jedna trzecia jej mieszkańców.
Założycielami miejscowości, której nazwa wywodzi się od chworosta, czyli zarośniętego uroczyska, byli na początku XVI wieku starostowie królewscy. Prawosławny dziekan włodawsko-brzeski o. Iwan Sopoćko napisał w 1521 roku w swej kronice: Okromie togo podaju kaplicu w siele Chorostyty, siemuż otcu Ignatiju Siergiewiczu fundacji ich miłosti panow Koptiow. Pri niejże i wołok dwie gruntu nadleżaszczich do tojże kaplicy chramu założenija Czesnego Kresta. Fundatorem świątyni był dworzanin Zygmunta Starego Michał Wasilewicz Kopeć, marszałek hospodarski, doradca i rzecznik spraw ruskich w kancelarii Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwsza wzmianka historyczna o samodzielnej horostyckiej parafii pochodzi z 1699 roku. W 1702 roku właściciele majątku Opole Kopciowie ufundowali drewnianą, jednokopułową cerkiew. W 1756 roku majątek wraz z Horostytą sprzedano Józefowi Sierakowskiemu. Pod koniec XVIII wieku dobra nabył podkomorzy łukowski Józef Szlubowski, który w 1790 roku był posłem na Sejm. W latach 1793-1794 świątynię poddano gruntownej renowacji, przebudowano prezbiterium, a w 1848 roku przeprowadzono kolejny remont generalny. W 1861 roku wzniesiono drewnianą dzwonnicę, która zachowała się do dziś. Kolejnym właścicielem posiadłości w Horostycie był Bronisław Deskur, miejscowy dziedzic, który był naczelnikiem powstania styczniowego na Podlasiu. W horostyckiej cerkwi powstańcy pod jego dowództwem składali przysięgę na wierność Polsce. W 1875 roku parafię włączono do prawosławnej diecezji chełmskiej i od tego czasu należała ona do drugiego okręgu dekanatu włodawskiego. W latach 1915-1917 świątynia nie była obsługiwana przez duchowieństwo. Na początku 1923 roku zapadła formalna decyzja o otwarciu cerkwi w Horostycie. Według szacunków parafia miała wtedy ponad pięć tysięcy wiernych. Jej likwidacja nastąpiła w 1947 roku na skutek wysiedleń ludności prawosławnej w ramach Akcji Wisła. Parafię w Horostycie reaktywowano w 1953 roku i włączono do dekanatu lubelskiego. Do końca lat 70. XX wieku wspólnota liczyła 360 wiernych, obecnie około 150.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Andrzej Charyło, fot. autor
