Cerkiew św. Marii Magdaleny to jeden z najstarszych obiektów sakralnych w Białymstoku. Pierwotnie była to rzymskokatolicka kaplica, złączona z niedaleką kaplicą św. Rocha w jedną altarię (odprawiano tam nie msze regularne, a zamówione) w kształcie rotundy. W 1758 roku ufundował ją Jan Klemens Branicki, niewykluczone, że z myślą o wiernych obrządku wschodniego. Na początku XIX wieku przy kaplicy powstał cmentarz, na którym pojawiły się groby rzymskich katolików, grekokatolików i prawosławnych. Na początku drugiej połowy XIX wieku kaplica i cmentarz stały się własnością parafii św. Mikołaja. W 1861 roku wyremontowana i powiększona prawosławna kaplica cmentarna została poświęcona. Obecny kształt otrzymała w 1865 roku, po dobudowaniu do rotundy dwóch prostokątnych aneksów na osi od strony północnej i południowej, a latarnia została zwieńczona cebulastą kopułą. W okresie międzywojennym i powojennym kaplicę usiłował przejąć Kościół rzymskokatolicki.
Choć na wzgórzu nie widać nagrobków, cały jego teren to cmentarz – ciągle spoczywają tam szczątki zmarłych. Cmentarz został zlikwidowany w latach 1970-1973 w związku z planowanymi ogólnopolskimi dożynkami. We wschodnią część cmentarnego wzgórza wbudowany został wówczas amfiteatr, który istniał do czasu budowy pobliskiego gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej.
W latach 1995-2020 świątynia była siedzibą prawosławnej parafii wojskowej św. św. apostołów Piotra i Pawła w Białymstoku.
Od listopada 2020 roku decyzją arcybiskupa białostockiego i gdańskiego Jakuba kaplica funkcjonuje jako cerkiew akademicka dla prawosławnej społeczności akademickiej Białegostoku.
Kustoszem cerkwi św. Marii Magdaleny jest prawosławny duszpasterz białostockiego środowiska akademickiego, o. prot. dr Włodzimierz Misijuk.
Nabożeństwa sprawowane są w soboty – całonocne czuwanie o godzinie 17 i w niedziele Liturgia o godz. 8 oraz w wielkie święta z liczby dwunastu. Informacja o ewentualnych nabożeństwach sprawowanych w inne dni publikowana jest na początku każdego miesiąca w harmonogramie nabożeństw.
Cerkiew św. Marii Magdaleny od niemal trzydziestu lat nie była remontowana i przez to niezbędne są niezwłoczne i szeroko zakrojone prace konserwatorsko-remontowe. Osuszenia i izolacji wymagają ściany fundamentowe, całościowej renowacji potrzebują tynki wewnętrzne i elewacja zewnętrzna, okna nie domykają się, są nieszczelne i podobnie metalowe drzwi wejściowe powinny być wymienione.
Na pokrycie kosztów prac remontowych złożone zostały wnioski o dotacje z funduszy, którymi dysponuje Podlaski Wojewódzki Konserwator Zabytków, Miejski Konserwator Zabytków, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Rachunek bankowy cerkwi św. Marii Magdaleny:
PKO BP 21 1020 1332 0000 1102 1292 7044.
o. Włodzimierz Misijuk, fot. autor
