Rankiem 24 sierpnia zmarł metropolita Dioklei, Kallistos Ware.
Metropolita Kallistos urodził się 11 września 1934 roku w Bath w Anglii jako Timothy Ware. Filologię klasyczną, filozofię i teologię studiował w Westminster School w Londynie oraz w Magdalen College w Oksfordzie. W 1958 roku przeszedł z anglikanizmu na prawosławie, w 1966 roku przyjął święcenia kapłańskie, a w greckim monasterze św. Jana Teologa na wyspie Patmos został prawosławnym mnichem. To wówczas otrzymał imię Kallistos, co oznacza „najlepszy” lub „najpiękniejszy”. W 1982 roku został wyświęcony na biskupa pomocniczego prawosławnej greckiej archidiecezji Thyateira, obejmującej swym zasięgiem całą Wielką Brytanię. W 2007 roku patriarchat ekumeniczny podniósł go do rangi metropolity diecezji Dioklei.
Metropolita Kallistos to jeden z najbardziej znanych współczesnych prawosławnych teologów. Bardzo wielu ludziom na całym świecie, prawosławnym i nieprawosławnym, to przede wszystkim on kojarzy się z chrześcijańskim Wschodem, prawosławiem i prawosławną teologią, która przejawia się w bogactwie tradycji życia duchowego. Dlaczego tak się dzieje? Czym wyróżnia się spośród kilkuset prawosławnych biskupów? Co spowodowało, że zajął tak poczesne miejsce pośród wielu współczesnych prawosławnych teologów?
W latach 1966-2001 był wykładowcą Fundacji Spaldinga i kierował programem studiów teologii prawosławnej na Uniwersytecie w Oksfordzie, a od 1970 był również członkiem Rady i tutorem teologii tamtejszego Pembroke College. Ponadto do niedawna przewodniczył kolegium Instytutu Prawosławnych Studiów Chrześcijańskich w Cambridge. W tych uczelniach kierował naukowo-badawczą pracą wielu studentów, w tym znacznej grupy prawosławnych. Pewne wyobrażenie o znaczeniu tej odpowiedzialnej pracy dla współczesnego prawosławia daje stwierdzenie, że pośród prowadzonych i promowanych przez niego doktorantów jest kilku biskupów, wielu archimandrytów, mnichów, mniszek, profesorów, nauczycieli i teologów (nie tylko prawosławnych). Niektórzy z najbardziej znanych to m.in. metropolita Hilarion (Ałfiejew) – były przewodniczący departamentu kontaktów zewnętrznych patriarchatu moskiewskiego, o. John Behr – wybitny patrolog, były rektor Seminarium św. Włodzimierza w Nowym Jorku, prof. Peter Bouteneff – wykładowca tej uczelni, o. John Chryssavgis – wykładowca greckiej Szkoły Teologicznej Świętego Krzyża w Bostonie, współzałożyciel prawosławnego Kolegium Teologicznego św. Andrzeja w Sydney w Australii, autor wielu wybitnych dzieł o prawosławnym życiu duchowym.
Metropolita Kallistos powszechnie znany jest ze swych książek. Ale, co bardzo ważne i znamienne, nie zdecydowała o tym ich liczba – „zaledwie” trzy pozycje – a ich szczególna jakość. Najlepszy przykład to najbardziej znane, wielokrotnie wznawiane i tłumaczone na wiele języków dzieło The Orthodox Church (Kościół prawosławny; Białystok 2002, 2011). Pierwsze wydanie pojawiło się w 1963 roku w wydawnictwie Pelican, a od 1991 powiela je Penguin. Ta zadziwiająca książka, niezwykła ze względu na zawarty w niej niebywale starannie dobrany materiał naukowy oraz zrównoważoną obiektywność, została napisana przez młodego, niespełna trzydziestoletniego konwertytę z niespełna pięcioletnim doświadczeniem podążania prawosławną drogą życia. Prawie sześćdziesiąt lat później ta książka ciągle pozostaje zdecydowanie najlepszym wprowadzeniem do historii i nauczania Cerkwi. Choć w tytule mowa o Kościele prawosławnym, wielu ludzi na całym świecie (niektórych znam osobiście) z tej właśnie książki dowiedziało się, czym tak naprawdę jest chrześcijaństwo. Co równie znamienne, jej pierwsze wydanie pojawiło się w specjalnej serii wydawniczej wraz z książkami o rzymskim katolicyzmie, anglikanizmie, metodyzmie, mistycyzmie i buddyzmie. Spośród tych, które mówiły o chrześcijaństwie, książka Timothy Ware’a jest jedyną, która wytrzymała próbę czasu i, jak zauważył Andrew Louth, jedyną, która nie przedstawia swego tematu jako jakiś „-izm” albo „-two”.
Pozostałe książki metropolity Kallistosa to Eustratios Argenti: A study of the Greek Church under Turkish Rule, Clarendon Press, Oxford 1964 oraz The Orthodox Way, Mowbrays, Oxford 1979 (Prawosławna droga, Białystok 1999). Pierwsza to równie naukowe i obiektywne dogłębne studium okresu historii Cerkwi w Grecji, o którym bardzo mało było wiadomo w czasach, kiedy jego opracowania na prośbę rodziny Argenti podjął się młody Timothy Ware. Druga, również ciesząca się wielkim uznaniem i wznawiana kilkakrotnie przez wydawnictwo Seminarium św. Włodzimierza w Nowym Jorku (SVS Press), to swego rodzaju dopełnienie „Kościoła prawosławnego”, które można określić jako „medytację na dogmatyczne tematy prawosławia”.
Dorobek naukowy metropolity Kallistosa nie ogranicza się jednak do tych trzech pozycji książkowych. Bibliografia jego dzieł tworzy listę około 250 publikacji, a wiele (drugie tyle?) wykładów i artykułów nie zostało dotychczas opublikowanych. Przykładem może być zbiór sześciu wykładów wygłoszonych w kwietniu 1999 roku w Vezeley we Francji na spotkaniu Orthodox Peace Fellowship – Prawosławnego Bractwa Pokoju. Te wykłady ukazały się co prawda w tłumaczeniu na język polski w książce „Misteria uzdrowienia” (Lublin 2004), ale ciągle nie zostały jeszcze opublikowane w angielskim oryginale. W 2002 roku wydawnictwo SVS Press rozpoczęło publikację wszystkich dzieł metropolity – pierwszy z serii planowanych ośmiu tomów „dzieł zebranych” nosi tytuł The Inner Kingdom (Królestwo wnętrza, Lublin 2003). Ta dysproporcja pomiędzy liczbą książek a opublikowanych i niepublikowanych wykładów jest wielce znamienna. Dodatkowo podkreśla ją ponad dwadzieścia lat oczekiwania na kolejny(e) tom(y) dzieł zebranych.
Metopolita Kallistos nie zamykał się w swym gabinecie na dłuższe okresy, aby tworzyć dzieła, które miałyby zapewnić mu naukowe uznanie, ale ciągle hojnie oddawał się do dyspozycji wszystkim, którzy pragną dowiedzieć się więcej o prawosławiu. Nie oznacza to, że nie był obecny w kręgach naukowej społeczności – dobitnie świadczą o tym specjalistyczne artykuły, które ukazały się w poważnych publikacjach naukowych, jak np. Theologische Realenzyklopaedie czy Dictionnaire de Spiritualite. Niemniej jednak dużo więcej uwagi poświęcał innemu audytorium – często spotykał się nawet z bardzo małymi grupami zainteresowanych prawosławiem. Jego kalendarz był zapełniony wpisami o spotkaniach, wykładach, seminariach, konferencjach z dwu-, a nawet trzyletnim wyprzedzeniem. To dlatego z niedowierzaniem przyjęliśmy wiadomość, że na zaproszenie redakcji „Przeglądu Prawosławnego” metropolita Kallistos znalazł czas na przyjazd do Polski na ceremonię wręczenia mu Nagrody im. Księcia Konstantego Ostrogskiego.
Metropolita Kallistos w anglojęzycznym świecie znany jest również z tłumaczeń najważniejszych prawosławnych ksiąg liturgicznych, m.in. „Miniei świątecznej” (1969) i „Triodionu postnego” (1978). Dokonał ich we współpracy z matką Marią z monasteru Opieki Bogarodzicy w Bussy-en-Othe we Francji. Współpracując z G. E. H. Palmerem i P. Sherrardem udostępnił angielską edycję Filokalii – wielkiej antologii tekstów ascetycznych (cztery tomy – 1979, 1981, 1984, 1995, piąty ciągle jeszcze się nie ukazał). Ponadto wspomniane księgi liturgiczne i dokonywane przez innych tłumaczy przekłady ważnych tekstów patrystycznych metropolita Kallistos opatrzył niezwykle wartościowymi, bardzo wiele wyjaśniającymi wstępami. „Minieja” rozpoczyna się od rozdziału „Prawosławne nabożeństwa i ich struktura”, który objaśnia znaczenie świąt, „Triodion” opatrzony jest długim wprowadzeniem „Znaczenie Wielkiego Postu”, w którym objaśnia prawosławną praktykę postu, w mniejszym lub większym stopniu zaniedbywaną przez chrześcijan Zachodu.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
o. Włodzimierz Misijuk
fot. orthodoxia.be
