W dniach 15- 18 września w Polsce przebywał chór „Pierwsze Belgradzkie Towarzystwo Śpiewacze”- najstarszy i najbardziej utytułowany chór na Bałkanach, który na codzień pełni funkcję chóru Katedry patriarszej w Belgradzie. Ponad czterdziestoosobowy chór przybył na zaproszenie Stowarzyszenia miłosników Muzyki Cerkiewnej aby wziąć udział w 41 edycji Festiwalu Hajnowskie dni Muzyki Cerkiewnej. Serbowie zajęli I miejsce. Ich przyjazd był mozliwi dzięki wsparciu i zangazowaniu Miasta Białystok oraz prezydenta Tadusza Truskolaskiego. Miasto Białystok i PBTŚ łączy wieloletnia przyjaźń i współpraca. Chór gościł w Białymstoku już wielokrotnie na Festiwalach i koncertach, a włodarze Miasta byli gośćmi tej instytucji w Belgradzie. Pomoc i życzliwość okazane przez Miasto Białystok przyczyniają się do utrzymywania dobrych i kreatywnych relacji z Serbią.
W 2016 roku Pierwsze Belgradzkie Towarzystwo Śpiewacze otrzymało nagrodę Księcia Ostrogskiego. To dobry moment aby przypomnieć sobie historię chóru.
PIERWSZE BELGRADZKIE TOWARZYSTWO ŚPIEWACZE
Tegorocznym laureatem nagrody księcia Ostrogskiego jest Pierwsze Belgradzkie Towarzystwo Śpiewacze. W długiej historii tej nagrody, kapituła po raz pierwszy przyznała nagrodę chórowi. Uznanie zasług tej zacnej serbskiej instytucji nie wynika jednak tylko z docenienia wielkich walorów artystycznych i umiejętności śpiewaczych chórzystów, ale przedewszystkim z powodu 160 letniej historii filantropii, poświęcenia, oddania i zasług dla dobra Prawosławia. Nagroda została przyznana za ogromną pracę, którą Towarzystwo wykonało i wciąż wykonuje na rzecz zachowania i propagowania najwznioślejszych ideii i dokonań prawosławnej Serbii, działając często w skrajnie niesprzyjających warunkach. Trudno dziś znaleźć podobną instytucję w prawosławnym i nietylko świecie, która potrafiłaby nieprzerwanie przez 160 lat służyć Cerkwi i ludziom zachowując tradycje i pozostając wiernym idałom założycieli.
Pierwsze Belgradzkie Towarzystwo Śpiewacze zostało założone 14.01.1853r. Jego wyjątkowo bogata historia to dzieje zarówno narodowościowego jak i kulturalnego życia i rozwoju Serbii, a także duchowe i artystyczne źródło współczesnej muzyki serbskiej. Chór jest najstarszym chórem w Serbii. Jako królewski ambasador kultury serbskiej śpiewał przed największymi monarchami w Europie. PBTŚ odbywało benefisy, wychowywało utalentowanych muzyków, pomagało żołnierzom wojen wyzwoleńczych a także uczniom z biednych rodzin w dostępie do nauki. Z założonego 160 lat temu w Królestwie Serbskim przez grupę wyedukowanych i światłych obywateli Towarzystwa Śpiewaczego, chór przekształcił się w prawdziwą instytucję narodową. Towarzystwo szanuje i kultywuje tradycję, która rozwija się od imponująco długiego czasu.
Od początków swego istnienia, nawet w trakcie wojen wyzwoleńczych, chór śpiewał na niedzielnych i świątecznych służbach w Cerkwi Katedralnej w Belgradzie.
Jako chór Królewski , PBTŚ brało udział w ceremoniach koronacyjnych wszystkich monarchów serbskich oraz w ceremoniach intronizacyjnych patriarchów serbskich. Wysokiej rangi patronami i zwolennikami Towarzystwa byli serbscy książęta i królowie a od 1945 r. aż do teraz chór wspierany jest przez Serbską Cerkiew Prawosławną i Jego Świątobliwość Patriarchę serbskiego.
Dyrygentami i kierownikami chóru poza znakomitym Stefanem Mokrjanjcem, byli również najbardziej znaczący w historii Serbskiej muzyki kompozytorzy i dyrygenci : Kornelije Stanković, Davorin Jenko, Josif Marinković, Stanislav Binicki, Miloje Milojević, Stevan Hristić, Kosta Manojlović, Predrag Milosević, Vojislav Ilić, Aleksandar Gavanski, Svetolik Pascan-Kojanov, Luka Gavrilović, Dragomir Radivojević, Dimitrije Stefanović, Georgije Maksimović, Dusan Miladinović, Aleksandar Vujić, Vladimir Milosavljević, Divna Ljubojević, Bojan Sudić i Darko Jovanović.
Złoty wiek Towarzystwa to trzydzieści lat, w których dyrektorem artystycznym i dyrygentem chóru był najsłynniejszy serbski kompozytor Stevan Stojanović Mokranjac. Jego udział, oddanie było tak wielkie, że chór zaczął być identyfikowany jako „chór Mokranjaca”. W tym czasie sława Towarzystwa rozprzestrzeniła się zarówno w Serbii, jak i w kulturalnych centrach Europy. Piękno folkloru serbskiego stylizowanego artystycznie i adaptowanego w kolekcjach pieśni Mokranjaca, pozwoliło światu zapoznać się z narodowościową i duchową spuścizną Serbów. Chór zdobył powszechną sławę w kraju i poza jej granicami. Pod dyrekcją Mokranjaca śpiewał na uroczystości upamiętniającej 900-lecie chrześcijaństwa w Rosji w 1888 roku.
W 1988 roku Mokranjac wraz ze Stanislavem Binickim i Kostą Manojlovićem i przy wsparciu Towarzystwa założyli pierwszą szkołę muzyczną w Serbii (znaną dziś jako muzyczna szkoła „Mokranjac” w Belgradzie), której Mokranjac stał się dyrektorem oraz profesorem aż do końca swoich dni.
Wojny bałkańskie, I Wojna Światowa i śmierć Mokranjaca spowolniły pracę Towarzystwa, lecz całkowicie jej nie przerwały. Złote tradycje Mokranjaca zachowane były przez jego kolegów, następców, dzięki czemu PBTŚ uzyskało znaczące miejsce na światowej scenie chórów. Pod kierownictwem Predraga Milosevića chór zdobył pierwszą międzynarodową nagrodę w Budapeszcie w 1937 roku. W tym czasie gazety europejskie rozpisywały się o PBTŚ jako o jednym z najlepszych chórów na świecie.
W trakcie i po II Wojnie Światowej chór, wzięty pod skrzydła Serbskiej Cerkwi Prawosławnej, funkcjonował aktywnie, śpiewając na nabożeństwach w Katedrze Belgradzkiej i w innych miejscach. Jeżdżąc po najważniejszych miejscach kultu religijnego, odwiedzając Serbów w kraju i za granicą, chór, obok duchowieństwa, spełniał misyjną rolę w zachowywaniu duchowości prawosławnej i dziedzictwa muzyki narodowej. W ciężkich czasach, gdy Towarzystwo pozbawione było wsparcia ze strony państwa i nie cieszyło się przychylnością elity politycznej i muzycznej, wielkiego znaczenia nabrał dla niego wyśmienity kompozytor i dyrygent Vojislav Ilić.
Dzięki ogromnemu poświęceniu śpiewaków wielu pokoleń w latach 80’ XX wieku chór wszedł z należytym przygotowaniem i na nowo zabłysnął na światowej scenie muzycznej , odnosząc w pełni zasłużony sukces. Pod dyrekcją dyrygenta Vladimira Milosavljevicia chór wziął udział w świątecznej uroczystości 800-lecia Monasteru Studenica w 1986 roku. W 1988 roku Towarzystwo odwiedziło Rosję po raz drugi, tym razem, by wziąć udział w obchodach 1000-lecia Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Był to jedyny chór zagraniczny uczestniczący w uroczystości. W 1995 roku pod dyrekcją tego samego dyrygenta chór dał znakomity występ w kościele katedralnym Dom Kirche w Berlinie przed widownią liczącą 2000 osób.
W tym czasie Towarzystwo nagrało wiele płyt i kaset z muzyką. Występowało też na wielu festiwalach – Dni Mokranjaca, Chóry wśród fresków, Jugosłowiański Festiwal Chóralny, Belgradzki Festiwal Letni, Panczewskie Dni Muzyki Cerkiewnej. Na Jugosłowiańskim Festiwalu Chóralnym w Niszu w 1998 roku chór pod dyrekcją dyrygenta Darko Jovanovicia zdobył nagrodę za występ z kompozycją cerkiewną współczesnego autora Miodraga Govedarica. W 2003 roku pod dyrekcją Aleksandra Vujica po raz pierwszy wziął udział w Belgradzkim Festiwalu Muzycznym.
Chór partycypował w festiwalach międzynarodowych w Grecji: w Kefalonii w 1991 roku, a także w Kardice w 2003.
Od stycznia 2004 roku stanowisko dyrygenta i dyrektora artystycznego chóru zostało poręczone Svetlanie Vilić. Jej praca nad poprawą wokalu i zdolnościami wykonawczymi śpiewaków oraz nad dalszym wzbogacaniu repertuaru w arcydzieła znanych kompozytorów muzyki cerkiewnej zostały ukoronowane wydaniem dysku kompaktowego upamiętniającego 153 . rocznicę istnienia Towarzystwa. Kolejnymi wydarzeniami było kilka występów na festiwalach międzynarodowych, co przyciągnęło dużą uwagę społeczną. Wymienić należy tu takie festiwale jak: Chóry wśród fresków w Belgradzie oraz Festiwal Muzyki Cerkiewnej na greckiej wyspie Patmos w 2004 roku. Na festiwalu Chóry wśród fresków w 2005 roku nowy program koncertowy Towarzystwa przygotowany pod artystycznym kierownictwem Svetlany Vilić zdobył pierwszą nagrodę – za występ prezentujący oryginalną serbska muzykę cerkiewną. Głębia przekazu muzycznego, wniknięcie w duchowość i rozpoznawalny styl pozwoliły chórowi wziąć udział w znaczącym festiwalu międzynarodowym – Belgradzkim Festiwalu Muzycznym w 2006 roku.
Towarzystwo doznało łaski pielgrzymowania do Jerozolimy w 2007 roku, gdzie wzięło udział w służbie świątecznej w bazylice Grobu i Zmartwychwstania Pańskiego. Chór był zaproszony jako gość Patriarchy Jerozolimy Teofila II i brał udział w spotkaniu z Jego Świątobliwością. Po wieczornym koncercie przed szacowną widownią z Izraela w Szkockim Monasterze św. Andrzeja, gazety pisały: „Koncert był najwyższym wyrazem prawdziwego ducha Cerkwi Prawosławnej oraz głębokiej wrażliwości dyrygenta, jak również wspaniałych możliwości wokalnych śpiewaków i ich kunsztu”.
W 155. rocznicę swego funkcjonowania, PBTŚ odwiedziło Rosję po raz trzeci. Towarzystwo partycypowało w prestiżowym Festiwalu Wielkanocnym w Moskwie, gdzie było jedynym chórem amatorskim pośród profesjonalnych zespołów z najwyższej półki. Krytycy porównywali koncert chóru na Kremlu ze świąteczną służbą w cerkwi. Chór śpiewał też w Sanktpetersburgu na kolejnej trasie swojej rosyjskiej wyprawy, w sławetnej sali koncertowej Chóru Akademickiego z Uniwersytetu Glinki. Występ, złożony z wielu utworów muzyki cerkiewnej i świeckiej, autorstwa kompozytorów zarówno słowiańskich, jak i zachodnich, znacząco zadowolił gusta odbiorców i przyniósł poklask wśród ekspertów muzycznych.
Zgodnie z tradycją, na repertuar chóru składają się utwory cerkiewne i świeckie. Pierwsze wykony nocnych koncertów takich kompozytorów wokalno-instrumentalnych jak Requeim Verdiego, Mesjasz Haendla czy Sceny ślubne Smetany w Serbii należały właśnie do PBTŚ. W trakcie światowych tras koncertowych program chóru zorientowany był na promocję serbskiej spuścizny narodowej i słowiańskiej kreacji muzycznej. Ponadto, w trakcie wizyty w Budapeszcie w 2008 roku chór zaprezentował się jako wprawiony interpretator utworów zachodniej muzyki sakralnej, które były wykonywane w oryginalnej kombinacji z kreacjami przenikniętymi ekspresyjnością muzyki cerkiewnej. Obecnie Towarzystwo prezentuje koncepcję programową, opartą na dorobku folkloru słowiańskiego i serbskiego. W tym samym czasie pozostaje otwarte na nowe brzmienia: repertuar chóru zawiera najlepsze utwory muzyki sakralnej innych wyznań.
PBTŚ posiada niezwykle bogate archiwum historycznie, jak również najpełniejszą bibliotekę muzyczną w Serbii, która już w okresie pomiędzy wojnami światowymi liczyła ponad 2000 tytułów i przetrwała wszelkie przeciwności losu, na które wystawiony był naród serbski.
W czerwcu 2012 Chór uświetnił swoją obecnością i wspaniałym występem Festiwal Kultury Serbskiej „Vidovdan” organizoawny po raz pierwszy w Białymstoku.
W codzienną działalność Towarzystwa zaangażowanych jest kilkaset osób. Poza chórem, Towarzystwo prowadzi odziały nauki muzyki i śpiewu dla dzieci i młodzieży w różnych przedziałach wiekowych, współpracuje z Akademią muzyczną i szkołami w Belgradzie. Towarzystwo za jeden z głównych celów swojej działalności stawia sobie pielęgnowanie rodzimej tradycji muzycznej, zarówno liturgicznej jak i ludowej oraz przekazywanie jej młodym pokoleniom. Nie bez znaczenia jest fakt, iż swoją działalnością Towarzystwo przybliża piękno i bogactwo serbskiej kultury i duchowości całemu światu.
o. Michał Czykwin
fot. archiwum parafii, Tomasz Grześ
