Współczesny polski prawosławny teolog i historyk, autor wielu poczytnych książek, biskup siemiatycki Warsonofiusz (Doroszkiewicz), znany jest z podejmowania w swych kolejnych pracach naukowych nietuzinkowych tematów. Najnowsza monografia jest poświęcona nurtom teologicznym w prawosławiu okresu postbizantyńskiego.
Wraz z upadkiem Konstantynopola w 1453 roku rozpoczęła się nowa era w życiu całego prawosławia. Ucierpiały na tym nie tylko Cerkwie greckojęzyczne, ale i słowiańskie, które nie miały już gdzie posyłać po nauki swoich utalentowanych młodych ludzi. „Nie było już gdzie jechać – jak pisze autor – by się uczyć teologii prawosławnej, pisania ikon, bizantyńskiego śpiewu cerkiewnego i zasad wschodniego monastycyzmu. (…) Ale gorsze miało dopiero nadejść. Na widnokręgu pojawiły się chimeryczne plany papiestwa odnośnie podporządkowania sobie osłabionych przez brak patronatu z Bizancjum i konających pod islamem Cerkwi prawosławnych. Rzym naprawdę bardzo gorąco pragnął wprowadzić wschodnie Cerkwie do swej owczarni i ciągle uważał unię florencką za najwłaściwszy model jedności ze wschodnim chrześcijaństwem”. Do nieustannie aktualizowanych przez kolejnych papieży unijnych planów Rzymu podporządkowania sobie prawosławia doszły kolejne, a mianowicie związane z bogoburczą ideologią komunizmu, który w XX wieku na wschodzie Europy postawił sobie za cel zniszczenie Cerkwi”.
Tymczasem, pomimo tych mnożących się i nawarstwiających przeciwności, Cerkiew prawosławna istniała, a nawet się rozwijała. Bramy piekielne nie przemogły jej, z jednej strony dzięki laikatowi, prostym ludziom, którzy bez prawosławia nie wyobrażali sobie życia, z drugiej dzięki geniuszom ducha, wyrastającym w Cerkwiach wszystkich tradycji i wskazującym prostemu ludowi prawidłowe i prawdziwe ścieżki wiodące do Chrystusa. To głównie o nich, owych herosach ducha, lampach, których nie stawia się pod korzec, traktuje praca biskupa Warsonofiusza.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Jarosław Charkiewicz
Biskup Warsonofiusz (Doroszkiewicz), Teologia w niewoli. Nurty teologiczne w okresie postbizantyńskim, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2022, ss. 222.
