W środę czwartego tygodnia po Passze, zgodnie z kalendarzem liturgicznym Cerkwi prawosławnej, obchodzone jest święto połowy okresu Pięćdziesiątnicy, czyli czasu pomiędzy świętem Zmartwychwstania Pańskiego i Zesłania Świętego Ducha na apostołów. W tym roku dwudziesty piąty dzień po Wielkanocy wypada dziesiątego maja.
Święto połowy okresu Pięćdziesiątnicy związane jest z ewangeliczną perykopą, opisującą nauczanie Jezusa Chrystusa w świątyni jerozolimskiej podczas trzeciego roku publicznej działalności Zbawiciela, w czasie połowy starotestamentowego święta Namiotów.
Na świątecznej Liturgii czytany jest fragment Ewangelii według św. Jana: Tymczasem dopiero w połowie świąt przybył Jezus do świątyni i nauczał. Żydzi zdumiewali się, mówiąc: „W jaki sposób zna On Pisma, skoro się nie uczył?”. Odpowiedział im Jezus, mówiąc: „Moja nauka nie jest moją, lecz Tego, który Mnie posłał. Jeśli kto chce pełnić Jego wolę, pozna, czy nauka ta jest od Boga, czy też Ja mówię od siebie samego. Kto mówi we własnym imieniu, ten szuka własnej chwały. Kto zaś szuka chwały Tego, który go posłał, ten godzien jest wiary i nie ma w nim nieprawości. Czyż Mojżesz nie dał wam Prawa? A przecież nikt z was nie zachowuje Prawa, [bo] czemuż usiłujecie Mnie zabić?”. Tłum odpowiedział: „Jesteś opętany przez złego ducha! Któż usiłuje Cię zabić?”. W odpowiedzi Jezus rzekł do nich: „Dokonałem tylko jednego czynu, a wszyscy jesteście zdziwieni”. (…) Niektórzy z mieszkańców Jerozolimy mówili: „Czyż to nie jest Ten, którego usiłują zabić? A oto jawnie przemawia i nic Mu nie mówią. Czyżby zwierzchnicy naprawdę się przekonali, że On jest Mesjaszem? Przecież my wiemy, skąd On pochodzi, natomiast gdy Mesjasz przyjdzie, nikt nie będzie wiedział, skąd jest”. A Jezus, ucząc w świątyni, zawołał tymi słowami: „I Mnie znacie, i wiecie, skąd jestem. Ja jednak nie przyszedłem sam od siebie; lecz prawdziwy jest Ten, który Mnie posłał, którego wy nie znacie. Ja Go znam, bo od Niego jestem i On Mnie posłał”. Zamierzali więc Go pojmać, jednakże nikt nie podniósł na Niego ręki, ponieważ godzina Jego jeszcze nie nadeszła (J 7, 14-30).
Synaksarion święta przepołowienia Pięćdziesiątnicy głosi: „Dzisiaj świętujemy ze względu na dwa wielkie święta – Paschę i Pięćdziesiątnicę – gdyż święto nasze znajduje się pośrodku obu i oba sobą łączy. Dokonało się to w następujący sposób. Po tym, jak Jezus dokonał przewyższającego wszelką naturę cudu uzdrowienia paralityka, Żydzi jakoby zgorszeni z powodu naruszenia soboty, cud bowiem miał miejsce w sobotę, szukali jak Go zabić. Dlatego On odszedł do Galilei i gdy przebywał w tamtejszych górach, dokonał cudu z pięcioma chlebami i dwiema rybami, nakarmiwszy pięć tysięcy ludzi, nie licząc kobiet i dzieci. Następnie, gdy nadeszło święto Namiotów, gdyż u Żydów i to święto jest wielkie, przychodzi do Jerozolimy i w tajemnicy tu przebywa. Około połowy tego święta Chrystus przyszedł do świątyni i zaczął nauczać, a wszyscy dziwili się Jego nauce. Ci, którzy Mu zazdrościli, powiadali: »Jakże On zna Pisma, nie będąc uczonym?«. On bowiem, będąc Nowym Adamem, wiedział wszystko, jak i pierwszy Adam był napełniony wszelką mądrością i równocześnie jako Bóg. Przeto wszyscy szemrali i porywali się Go zabić. Chrystus zaś, demaskując ich, jako rzekomo troszczących się o sobotę, zapytuje: »Za co chcecie Mnie zabić?«. Następnie, zwracając się do dawnych czasów, mówi: »Jeśli spieracie się o Prawo, to dlaczego na Mnie narzekacie?«. I oto w ostatnim, wielkim dniu święta wiele rozmawiał z nimi i okazał im siebie jako Dawcę Prawa i równego Ojcu, On został przez nich obrzucony kamieniami, ale ani jeden kamień Go nie dotknął. A po drodze stamtąd znajduje ślepego od urodzenia i daruje mu oczy”.
W tradycji starotestamentowej obchodzono szczególnie trzy wielkie święta. Paschę, na pamiątkę wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej i przejścia przez Morze Czerwone. Pięćdziesiątnicę, przypominającą o przebywaniu na pustyni przez pięćdziesiąt dni, zanim otrzymano Prawo Mojżeszowe na Górze Synaj. Święto Namiotów, upamiętniające mieszkanie w szałasach i namiotach podczas wyjścia z Egiptu i wędrówki do Kanaanu. Trwało siedem dni i miało radosny charakter. To właśnie w to święto Jezus przybył do świątyni jerozolimskiej, gdzie nauczał. Zostało ono przeobrażone na sposób chrześcijański i ukazuje prawdę, że Chrystus jest Mesjaszem, Zbawicielem, Synem Bożym i Pośrednikiem między ludzkością a przedwiecznym Bogiem Ojcem.
Święto Przepołowienia Pięćdziesiątnicy jest obchodzone od czasów wczesnochrześcijańskich, co potwierdza w swych dziełach św. Jan Złotousty. Wielu cenionych autorów tekstów liturgicznych, m.in. Anatol z Konstantynopola, św. Andrzej z Krety, św. Jan z Damaszku, Teofan Wyznawca, napisało na ten dzień liczne hymny, którymi Cerkiew do dziś wychwala Chrystusa w owe święto.
Na wieczerni śpiewane są stichery na Hospodi wozzwach: „Nastała połowa dni liczonych od zbawczego powstania, zapieczętowanych w Boskiej Pięćdziesiątnicy, i oświecamy się światłością z obydwu stron, jednocząc obie i objawiając nadejście chwały wniebowstąpienia Władcy”. „Przybliżyło się obfite Boże wylanie na wszystkich Ducha, jak napisano: Zakon bowiem głosi przepołowienie, po Chrystusa śmierci, pogrzebaniu i zmartwychwstaniu, przez Niego danej uczniom prawdziwej obietnicy pokazującej objawienie Pocieszyciela”. „W połowie święta Twego Zmartwychwstania, Chryste, i Bożego przyjścia Świętego Twego Ducha, zgromadziwszy się opiewamy tajemnice cudów Twoich, w którym ześlij nam wielkie miłosierdzie”.
Istota święta zawarta jest także w sticherach na stichownie, w których Chrystus nazwany jest Mądrością Bożą, czyli Hagią Sophią: „Przyszedłeś do Świątyni, Mądrości Boża, w połowie święta, ucząc i oskarżając niepokornych faryzeuszów i uczonych w Piśmie, wołając do nich z odwagą: »Kto jest spragniony niech przyjdzie do mnie i pije wodę życia, a nie będzie pragnął na wieki«”. „W połowie święta, gdy nauczałeś, Zbawco, mówili żydzi: »Jakże On zna Pisma, skoro się nie uczył?«. Nie rozumieli, że Ty jesteś Mądrością, która urządziła świat, chwała Tobie”.
Mądrość Boża objawiła się ludzkości w osobie Jezusa Chrystusa. Hagia Sophia to imię Syna Bożego, zapowiedzianego przez Stary Testament. Św. apostoł Paweł głosił: Zwiastujemy Chrystusa, który jest mocą Bożą i mądrością Bożą (1Kor 1,24). Identyfikacja Mądrości Bożej z Chrystusem została wymownie wyrażona w VI wieku w Konstantynopolu, gdzie wzniesiono świątynię Hagia Sophia, poświęconą wcielonemu Słowu Bożemu.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Andrzej Charyło, fot. decani.org
