Przez cały sierpień Męski Zespół Muzyki Cerkiewnej Katapetasma, prowadzony przez Łukasza Hajduczenię, odbywał francuskie tournée, w ramach którego dał 21 koncertów w całej Francji, z tego dwa w Paryżu. Wydarzenie to stało się wielką promocją polskiego prawosławia. Repertuar obejmował najwcześniejsze monodie, pochodzące z irmologionów dawnej Rzeczpospolitej, w tym ze słynnego Irmologionu Supraskiego – poprzez barokową muzykę cerkiewną i siedemnastowieczne kanty z bogogłasników, po muzykę cerkiewną XIX i XX wieku. Zespół wykonywał też utwory pochodzące z rusińskiego kręgu kulturowego, wykonywane w ramach drugiej, świeckiej część koncertów, pokazujących, na ile powaga i muzyczny język liturgicznego śpiewu przenosi się i wyznacza ludową kulturę prawosławnych narodów.
Tournée stało się możliwe dzięki francuskiemu impresario Patricowi Belargentowi i jego agencji artystycznej „La Toison d’Art” oraz małżonce Oldze Bajgułowej, wieloletniej solistce legendarnego zespołu „Sirin”. Zapoznali się oni z płytą zespołu Katapetasma „Tryptyk Jabłeczyński”. Nagranie sprzed kilku lat prezentuje unikalny zbiór z pięćsetletniej tradycji śpiewu liturgicznego monasteru św. Onufrego w Jabłecznej.
Znajomość ze wspomnianymi muzykami, w sposób szczególny zajmującymi się wschodnią muzyką liturgiczną, nie byłaby możliwa bez rekomendacji dorobku i działalności Katapetasmy ze strony Ewgenija Skurata – znakomitego muzyka, specjalizującego się w wykonawywaniu bizantyńskiego i staroruskiego śpiewu. Jako jeden z nielicznych na świecie odtwarza on archaiczne formy muzyki liturgiczne.
Zespół Katapetasma prezentował muzyczne skarby polskiego prawosławia przed wytrawnymi i bardzo wymagającymi francuskimi słuchaczami, biorąc udział w festiwalach Tournus en Choeurs, 47 Festival du Vigan, Musicales de Montsoreau, 37 Festival Musique en l’Ile w Paryżu, Saison Musicale w Guitres. Wystąpił z koncertami w różnych częściach Francji – od Paryża poprzez Normandię, Akwitanię, Kraj Loary, po Owernię czy Burgundię.
Koncerty odbywały się w największych katedrach i świątyniach miast, gromadząc do około pięciuset osób. Kościoły, często z romańską X-XI-wieczną metryką, swoją formą architektoniczną, plastyką mozaik, fresków i rzeźb bezpośrednio odwołują się do tradycji bizantyńskiej, która w owym czasie była wyznacznikiem gustu całej Europy. Dzięki temu śpiew Katapetasmy, niezależnie od prezentowanego okresu, zachowywał ogromną spójność z wnętrzami świątyń.
Szczególnie ważny dla zespołu i dyrygenta był występ w Paryżu w katedrze świętego Aleksandra Newskiego na rue Daru. Jest to miejsce niezwykle istotne dla historii prawosławia w Europie Zachodniej w XX wieku. Zespół został zaproszony do samodzielnego zaśpiewania Liturgii, przez co podkreślona została więź, jaka łączy tradycję paryskiego prawosławia z dziedzictwem Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W czasie Liturgii brzmiały nasze tradycyjne śpiewy – chełmskie, podlaskie, przemyskie, a pewne fragmenty były wykonane również w języku polskim. Po Liturgii odbył się koncert, dedykowany pamięci metropolity Eulogiusza (Gieorgiewskiego), który rozpoczął swoją posługę biskupią w Chełmie, w jednej z najstarszych polskich diecezji. Występ Katapetasmy był dedykowany również metropolicie Dionizemu (Waledyńskiemu), pierwszemu zwierzchnikowi Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Obaj hierarchowie byli kluczowymi postaciami prawosławia w Europie w okresie międzywojennym, wybitnymi działaczami ruchu ekumenicznego i twórcami słynnych szkół teologicznych w Paryżu i Warszawie, związanymi ze sobą od młodości wspólnym losem i zakresem działalności. W tym samym 1925 roku powstały dwa najważniejsze ośrodki teologiczne w Europie – Instytut św. Sergiusza w Paryżu oraz Wydział Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego, związane ze sobą poprzez łączność idei teologicznych oraz wybitne postacie swoich wykładowców.
W trakcie koncertu zabrzmiały hymny ku czci Chełmskiej i Leśniańskiej Ikonom Bogarodzicy, św. Onufrego Wielkiego. Zespół swój koncert pragnął też poświęcić rodzinie katedralnych dyrygentów, dynastii Jewców, którzy w Paryżu stali się nosicielami polskiej tradycji muzyki cerkiewnej. Kontynuowali oni dziedzictwo muzyczne, szczególnie pielęgnowane w szkole dyrygentów monasteru św. Onufrego w Jabłecznej, a także w Brześciu i Bielsku, z którym byli związani poprzez rodzinną więź z o. Symeonem Cybrukiem.
Polskie i paryskie prawosławie jest ze sobą związane na przestrzeni całego stulecia, nieprzerwanie oddziaływując na siebie intelektualnie i artystycznie, wzbogacając siebie nawzajem.
W trakcie koncertu zabrzmiał również troparion ku czci świętego męczennika Grzegorza Peradze który w Paryżu założył pierwszą gruzińską parafię, a w 1933 przeniósł się do Polski. Śpiewem zespół uczcił wszystkich duchownych i wiernych, wychowanków Cerkwi w Polsce, którzy pełnili i do dziś pełnią posługę w egzarchacie. Do dziś w paryskiej katedrze już od ponad czterdziestu lat służy o. Eugeniusz Czapiuk z matuszką Ireną, córką wielkiego polskiego teologa, o. Jerzego Klingera.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Witali Michalczuk
fot. archiwum zespołu
