Obecny rok będzie dla Cerkwi prawosławnej w Polsce wyjątkowy. Upłynie bowiem sto lat od czasu uzyskania samodzielności cerkiewnej, tj. autokefalii. Na okoliczność obchodów jubileuszu przygotowywanych jest szereg przedsięwzięć, w tym wydawniczych. Pierwszą „jaskółką” jest książka poświęcona drodze Cerkwi prawosławnej do autokefalii. Ukazała się nakładem Wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, a autorem jest uznany prawosławny historyk, prof. Antoni Mironowicz.
W „Słowie wstępnym” metropolita Sawa, odnosząc się do korzeni chrześcijaństwa na polskich ziemiach, pisze: „Nauka Chrystusa dotarła na ziemie polskie – do kraju Wiślan i Polan w znanym przez nich języku słowiańskim w połączeniu z obrządkiem bizantyńskim. Uczniowie świętych Cyryla i Metodego dokonali chrystianizacji południowych części obecnej Polski. Świadczy to też, że prawosławie z obrządkiem bizantyńskim na ziemiach piastowskich nie jest elementem obcym”. Akcentując kolejne najważniejsze etapy historii prawosławia w Polsce, metropolita przechodzi do lat po pierwszej wojnie światowej. Pisze: „Odzyskanie przez Polskę niepodległości stało się okazją do rozpoczęcia starań Cerkwi i jej hierarchów o uzyskanie niezależności cerkiewnej – autokefalii. Rezultatem tego było jej nadanie polskiej Cerkwi przez patriarchat konstantynopolitański 13 listopada 1924 roku i uroczyste ogłoszenie go w katedrze metropolitalnej w Warszawie 17 września 1925 roku. Samodzielność tę uznały wszystkie Cerkiew lokalne, poza rosyjską, która uznała ją dopiero w 1948 roku”.
Na książkę składają się cztery rozdziały: I. Chrystianizacja ziem polskich przez uczniów świętych Cyryla i Metodego; II. Metropolia kijowska w jurysdykcji patriarchatu konstantynopolitańskiego w latach 988-1685; III. Na drodze ku samodzielności cerkiewnej; IV. U źródeł autokefalii 1924 roku. Kończy ją aneks i wykaz wybranej przez autora literatury.
Zasadniczą część poprzedza wstęp. Czytamy w nim m.in.: „Stulecie nadania autokefalii Cerkwi prawosławnej w Polsce jest doskonałą okazją do refleksji nad jej dziejami i miejscem w historii naszej państwowości. Historia chrześcijaństwa na ziemiach polskich ukazuje nam, że na jej terenie doszło do spotkania dwóch wielkich tradycji religijno-kulturowych: wschodniej (bizantyńsko-ruskiej) i zachodniej (łacińskiej).
Już od końca IX w. wschodnie chrześcijaństwo było stałym elementem struktury wyznaniowej kraju, a w niektórych jego regionach religią dominującą. Wschodnia tradycja chrześcijańska zakorzeniła się we wszystkich formach życia ludności i wpłynęła na oblicze kulturowe mieszkańców państwa. W Polsce przez wiele stuleci prawosławie nie było wyznaniem obcym, lecz własnym. W historii wielu narodów dawnej i współczesnej Rzeczypospolitej prawosławie stanowiło ich podstawową religię, fundamentalny element ich świadomości, kształtujący rodzimą kulturę i tożsamość”.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Jarosław Charkiewicz
Antoni Mironowicz, Cerkiew prawosławna w Polsce i jej droga do autokefalii, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2023, ss. 160.
