Pierwsze Belgradzkie Towarzystwo Śpiewacze założono w 1853 roku. Jego wyjątkowo bogata historia to dzieje zarówno narodowego, jak i kulturalnego życia, a także duchowe i artystyczne źródło współczesnej muzyki serbskiej. Chór jest najstarszym chórem w Serbii. Jako królewski ambasador kultury serbskiej śpiewał przed największymi monarchami w Europie. Odbywał benefisy, wychowywał utalentowanych muzyków, pomagał żołnierzom wojen wyzwoleńczych, a także uczniom z biednych rodzin w dostępie do nauki. Z założonego 171 lat temu w Królestwie Serbskim Towarzystwa Śpiewaczego chór przekształcił się w prawdziwą instytucję narodową.
Od początków istnienia, nawet w trakcie wojen wyzwoleńczych, chór śpiewał na niedzielnych i świątecznych służbach w cerkwi katedralnej w Belgradzie.
Jako chór królewski brał udział w ceremoniach koronacyjnych wszystkich monarchów serbskich oraz w intronizacyjnych patriarchów serbskich. Wysokiej rangi patronami i zwolennikami Towarzystwa byli serbscy książęta i królowie, a od 1945 roku aż do teraz chór wspiera Serbska Cerkiew Prawosławna i patriarcha serbski.
Złoty wiek Towarzystwa to trzydzieści lat, w których dyrektorem artystycznym i dyrygentem chóru był najsłynniejszy serbski kompozytor Stevan Stojanović Mokranjac. Jego zaangażowanie było tak wielkie, że chór zaczął być identyfikowany jako „chór Mokranjaca”.
W tym czasie sława Towarzystwa rozprzestrzeniła się w Serbii i w kulturalnych centrach Europy. Piękno folkloru serbskiego, stylizowanego artystycznie i adaptowanego w kolekcjach pieśni Mokranjaca, pozwoliło światu zapoznać się z narodową i duchową spuścizną Serbów. Chór zdobył uznanie w kraju i poza jej granicami. śpiewał na uroczystości upamiętniającej 900-lecie chrześcijaństwa w Rosji w 1888 roku.
W 1888 roku Mokranjac wraz ze Stanislavem Binickim i Kostą Manojlovićem, przy wsparciu Towarzystwa, założyli pierwszą szkołę muzyczną w Serbii (znaną dziś jako muzyczna szkoła „Mokranjac” w Belgradzie), której Mokranjac stał się dyrektorem oraz profesorem aż do końca swoich dni.
Wojny bałkańskie, pierwsza wojna i śmierć Mokranjaca spowolniły pracę Towarzystwa, lecz całkowicie jej nie przerwały. Złote tradycje Mokranjaca zachowane były przez jego kolegów, następców, dzięki czemu PBTŚ uzyskało znaczące miejsce na światowej scenie chórów. Pod kierownictwem Predraga Milosevića chór zdobył pierwszą międzynarodową nagrodę w Budapeszcie w 1937 roku. W tym czasie gazety europejskie pisały o PBTŚ jako o jednym z najlepszych chórów na świecie.
W trakcie i po drugiej wojnie chór, wzięty pod opiekę Serbskiej Cerkwi Prawosławnej, funkcjonował aktywnie, śpiewając na nabożeństwach m.in. w katedrze belgradzkiej. Jeżdżąc po najważniejszych miejscach kultu religijnego, odwiedzając Serbów w kraju i za granicą, chór spełniał misyjną rolę w zachowywaniu duchowości prawosławnej i dziedzictwa muzyki narodowej. W czasach, gdy Towarzystwo pozbawione było wsparcia ze strony państwa i nie cieszyło się przychylnością elity politycznej socjalistycznej Jugosławii, w jego przetrwaniu dużą rolę odegrał wybitny kompozytor i dyrygent Vojislav Ilić.
Dzięki ogromnemu poświęceniu śpiewaków wielu pokoleń w latach 80. XX wieku chór na nowo zabłysnął na światowej scenie muzycznej, odnosząc zasłużony sukces.
Od stycznia 2004 roku jego dyrygentką i dyrektorką artystyczną była Svetlana Vilić, która pełniła tę funkcję przez dwadzieścia lat. Jej praca została ukoronowana wydaniem dysku kompaktowego upamiętniającego.
Głębia przekazu muzycznego, wniknięcie w duchowość i rozpoznawalny styl pozwoliły chórowi wziąć udział w znaczącym festiwalu międzynarodowym – Belgradzkim Festiwalu Muzycznym w 2006 roku.
Chór pielgrzymował do Jerozolimy w 2007 roku, gdzie uczestniczył w nabożeństwie w bazylice Grobu i Zmartwychwstania Pańskiego i zostal przyjęty przez patriarchę Jerozolimy Teofila II. Po wieczornym koncercie przed widownią z Izraela w Szkockim Monasterze św. Andrzeja, gazety pisały: „Koncert był najwyższym wyrazem prawdziwego ducha Cerkwi prawosławnej oraz głębokiej wrażliwości dyrygenta, jak również wspaniałych możliwości wokalnych śpiewaków i ich kunsztu”.
Na repertuar chóru składają się utwory cerkiewne i świeckie. Pierwsze wykonania koncertów takich kompozytorów wokalno-instrumentalnych, jak Requeim Verdiego, Mesjasz Haendla czy Sceny ślubne Smetany w Serbii należały właśnie do PBTŚ. W trakcie światowych tras koncertowych chór promuje serbską spuściznę narodową i słowiańską. W repretuarze chóru są także utwory muzyki sakralnej innych wyznań.
PBTŚ posiada niezwykle bogate archiwum i najpełniejszą bibliotekę muzyczną w Serbii, która już w okresie międzywojennym liczyła ponad dwa tysiące tytułów.
W czerwcu 2012 chór uświetnił wspaniałym występem Festiwal Kultury Serbskiej „Vidovdan”, organizowany po raz pierwszy w Białymstoku.
Trzykrotnie gościł na Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce, zdobywając dwa razy pierwsze miejsce i raz nagrodę Grand Prix.
W codzienną działalność Towarzystwa zaangażowanych jest kilkaset osób. Poza chórem Towarzystwo prowadzi odziały nauki muzyki i śpiewu dla dzieci i młodzieży, współpracuje z Akademią Muzyczną i szkołami w Belgradzie. Za jeden z głównych celów stawia sobie pielęgnowanie rodzimej tradycji muzycznej, liturgicznej i ludowej, oraz przekazywanie jej młodym pokoleniom.
Tradycją Pierwszego Towarzystwa Śpiewaczego jest nadawanie tytułu honorowego członka chóru. Sięga ona początku XX wieku i wyraża uznanie oraz szacunek osobom czy instytucjom szczególnie zasłużonym dla rozwoju chóru oraz promowania jego idei. Wzór dyplomu wykonał najsłynniejszy serbski malarz, odpowiednik polskiego Matejki, Paja Jovanović.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
o. Michał Czykwin, fot. autor, Tomasz Grześ (festiwal.cerkiew.pl)
