Z okazji osiemdziesiątej rocznicy zakończenia bitwy o Monte Cassino, 19 maja, na Polskim Cmentarzu Wojennym po raz pierwszy w historii odprawiono prawosławną Liturgię, której przewodniczył arcybiskup wrocławski i szczeciński Jerzy, prawosławny ordynariusz Wojska Polskiego. W nabożeństwie uczestniczyła część polskiej delegacji, przedstawiciele Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Po Liturgii hierarcha sprawował nabożeństwo żałobne za dusze zmarłych i poległych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, podczas którego poświęcił ich groby z paschalnym pozdrowieniem „Chrystus Zmartwychwstał!”.
Na Polskim Cmentarzu Wojennym znajdują się mogiły ponad tysiąca żołnierzy 2 Korpusu Polskiego, którzy zginęli podczas bitwy o Monte Cassino. Najwięcej poległych urodziło się w ówczesnych województwach białostockim (127), lwowskim (115), kieleckim (89), wileńskim (88), tarnopolskim (80). Zdecydowana większość zabitych to żołnierze piechoty (874), a na kolejnych miejscach są artyleria (85), saperzy (44) oraz broń pancerna (38).
18 maja 1944 roku pluton pierwszego szwadronu 12 Pułku Ułanów Podolskich jako pierwszy wkroczył do ruin klasztoru na Monte Cassino. Plutonowy Emil Czech odegrał tam hejnał mariacki, ogłaszając w ten sposób polskie zwycięstwo. Następnie 2 Korpus Polski dokonał opanowania Ankony i uczestniczył w przełamaniu Linii Gotów oraz w walkach w Apeninie Emiliańskim. Swój szlak bojowy zakończył zdobyciem Bolonii.
Dr hab. Jerzy Grzybowski, prof. UW, w swojej publikacji „Prawosławne duszpasterstwo wojskowe 2. Korpusu na terenie Włoch po zakończeniu działań wojennych (1945-1946)” stwierdza, że w szeregach walczącego na froncie włoskim 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa znajdowali się żołnierze różnych wyznań i narodowości. Pod względem liczebności wyznawcy prawosławia stanowili drugą grupę po rzymskich katolikach. W styczniu 1945 roku było ich 2066 (w tym 23 oficerów), a w październiku tegoż roku 2801 (w tym 39 oficerów).
Podczas działań wojennych żołnierze prawosławni wykazali się męstwem i poświęceniem na równi z żołnierzami innych wyznań. Zaświadczają o tym prawosławne krzyże na mogiłach żołnierzy poległych na szlaku bojowym 2 Korpusu. Miejsce ostatniego spoczynku na cmentarzach wojskowych we Włoszech znalazło 186 żołnierzy polskich wyznania prawosławnego. Na cmentarzu polskim w Monte Cassino 65, w Loreto 55, w Bolonii 56, w Casamassimo 102.
Aż 316 prawosławnych żołnierzy 2 Korpusu Polskiego zostało odznaczonych za czyny bojowe. Dziesięciu spośród nich otrzymało Order Wojenny Virtuti Militari, a dwustu trzech Krzyż Walecznych.
Opiekę duchową nad żołnierzami prawosławnymi sprawowali kapelani wojskowi, którzy tworzyli trzon duszpasterstwa wyznania prawosławnego 2 Korpusu. Pod koniec 1945 roku w jego skład w formacjach Wojska Polskiego we Włoszech i na Bliskim Wschodzie wchodzili o. Wsiewołod Jeśkow, o. Serafin Kraskowski, o. Mikołaj Makarewicz, o. Włodzimierz Pietruczyk, o. Jan Sotnikow. Kancelaria szefostwa duszpasterstwa prawosławnego 2 Korpusu mieściła się w położonym około trzydziestu kilometrów na południe od Loreto nadadriatyckim mieście Porto San Giorgio, przy Via Viale della Vittoria 25/II.
Działania wojenne we Włoszech ustały w kwietniu 1945 roku, lecz żołnierze polscy nadal przebywali w tym kraju. Zakończenie walk umożliwiło poświęcenie większej uwagi usprawnieniu organizacji opieki duszpasterskiej nad żołnierzami wyznania prawosławnego.
W 1946 roku po raz pierwszy w warunkach pokojowych w garnizonach uroczyście obchodzono Wielkanoc, która wypadła 21 kwietnia. Zgodnie z tradycją prawosławną, we wszystkich jednostkach w Wielki Czwartek podczas nabożeństwa wieczornego odczytano dwanaście fragmentów Ewangelii, a w Wielki Piątek w Porto San Giorgio dla żołnierzy 3 Dywizji Strzelców Karpackich i jednostek pozadywizyjnych odbyło się wyniesienie płaszczanicy na środek świątyni.
Szef duszpasterstwa prawosławnego 2 Korpusu, o. Wsiewołod Jeśkow, napisał w sprawozdaniu: „Uroczystości Świąt Wielkanocnych nieco złagodziły i uspokoiły nadwerężony nerwowy stan żołnierzy i ulżyły im w ich cierpieniach moralnych. Święta odbyły się w atmosferze chrześcijańskiej i poważnej”. Uczestniczący w tym nabożeństwie saper Mikołaj Mochnacz wspominał: „Na Wielkanoc na modlitwę w Imoli zebrała się spora gromada prawosławnych żołnierzy. Reprezentowali oni wszystkie jednostki 2 Korpusu, wszystkie stopnie oficerskie i podoficerskie, od szeregowych do pułkowników włącznie. Nabożeństwa były celebrowane przez trzech prawosławnych kapelanów. Wzięła również udział orkiestra reprezentacyjna 2 Korpusu, wykonując kilka hymnów cerkiewnych. Przed nabożeństwem jeden z kapelanów zwrócił się do zebranych żołnierzy z odezwą, aby ci, którzy kiedyś śpiewali w cerkiewnych chórach, podeszli pod ołtarz i pomogli diakonowi w śpiewie. Takim sposobem wyłoniło się około trzydziestu żołnierzy. Wtedy z zebranych na wielkanocnym nabożeństwie żołnierzy z powodzeniem można by było stworzyć cały pułk prawosławny”.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Andrzej Charyło, fot. archiwum POWP
