„Pisana modlitwą, łzami i krwią – korona na obrazie kultury i ducha” – nazwał drogę do samodzielności Cerkwi prawosławnej w niepodległej Polsce slawista prof. Aleksander Naumow podczas dwudniowej konferencji naukowej, dotyczącej stulecia autokefalii (Lublin, 24-25 maja). Przybliżył kwestię autokefalii z roku 1924, zarówno z perspektywy naukowej, jak i poprzez osobiste świadectwo syna duchownego, który uczestniczył w obradach delegacji Cerkwi w Moskwie 1948 roku.
Wśród prelegentów dominowali wykładowcy Uniwersytetu w Białymstoku oraz uczelni lubelskich – UMCS i KUL JP II, prawosławni i rzymscy katolicy. Referaty wygłosili także zwierzchnik diecezji przemysko-gorlickiej arcybiskup dr Paisjusz (Martyniuk), wykładowca Kolegium Filozofii i Teologii w Krakowie, prof. Jerzy Grzybowski z Uniwersytetu Warszawskiego, ks. prof. Jerzy Tofiluk, ks. dr Adam Magruk i ks. dr Andrzej Kuźma z Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, prof. Stefan Dudra z Uniwersytetu Zielonogórskiego, ks. dr Łukasz Leonkiewicz, wykładający w Prawosławnym Seminarium Duchownym w Warszawie, dr Adam Bobryk z Uniwersytetu w Siedlcach, dr Mariusz Zajączkowski z Państwowej Akademii Naukowej oraz ks. dr Andrzej Konachowicz, dyrektor Lubelskiego Instytutu Kultury Prawosławnej. Piątej sesji konferencji o autokefalii przysłuchiwał się ks. biskup Adam Bab, sufragan rzymskokatolickiej archidiecezji lubelskiej.
Temat autokefalii często gościł na łamach Przeglądu Prawosławnego. Na szczególną uwagę zasługują artykuły Doroty Wysockiej, relacjonującej konferencje historyczne i eklezjologiczne z lat 2003-2005. Tę problematykę autorka podjęła w świetnych tekstach – „Stare patriarchaty i młode autokefalie” (PP 8(218)/2003) i „Autokefalia dwa razy” (PP 7(240)/2005).
Pisana modlitwą, łzami i krwią – Autokefalia – korona na obrazie kultury i ducha
Konferencja odbyła się w Trybunale oraz w sali obrad lubelskiego ratusza. Głównym jej organizatorem było Chełmskie Centrum Kultury Prawosławnej we współpracy z Instytutem Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach UMCS w Lublinie, Katedrą Teologii Prawosławnej Instytutu Nauk Teologicznych KUL i oczywiście prawosławną diecezją lubelsko-chełmską. Honorowym patronatem objął wydarzenie Prezydent RP Andrzej Duda.
Kontynuacja obchodów 100-lecia autokefalii będzie miała miejsce w Białej Podlaskiej (15 czerwca), Chełmie (20 września), Zamościu (12 października) i Siedlcach (16 listopada).
– Cerkiew prawosławna na ziemiach polskich nieustannie szukała swojego umiejscowienia kanonicznego – powiedział arcybiskup lubelski i chełmski Abel. – Zniewolony przez państwo islamskie ekumeniczny patriarchat Konstantynopola, mimo chęci pomocy, nie zawsze miał możliwość skutecznie wspomagać potrzeby prawosławia na ziemiach RP. Traktat Grzymułtowskiego z 1686 roku przyczynił się do podporządkowania prawosławia Moskwie. Dopiero odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku staje się okazją do rozpoczęcia starań Cerkwi i jej hierarchów o uzyskanie niezależności. Autokefalia pozwoliła ustabilizować życie wewnętrzne i stosunki Cerkwi z państwem, choć nie była panaceum na wszystkie trudności. Jednak bez normalizacji sytuacji prawnej Cerkwi w Polsce, jej położenie byłoby znacznie trudniejsze.
Przesłanie do uczestników przekazała dziekan wydziału politologii UMCS prof. Iwona Hoffman oraz za pośrednictwem prof. Krzysztofa Leśniewskiego ks. prof. Przemysław Kantyka, dyrektor INT KUL, który podkreślił, że „od wieków obecna na ziemiach polskich Cerkiew prawosławna wnosi do życia chrześcijańskiego naszej ojczyzny niezmierzone bogactwo historii, duchowości i Liturgii wschodniego chrześcijaństwa. Dzięki życiu obok siebie katolicy i prawosławni uczą się na co dzień braterskich i siostrzanych relacji”.
Sesje podczas konferencji prowadzili profesorowie Antoni Mironowicz, Krzysztof Leśniewski, Jarosław Matwiejuk, Grzegorz Janusz, Stefan Dudra i dr Roman Wysocki.
Drogi i bezdroża autokefalii
O. prof. Jerzy Tofiluk zwrócił uwagę na aktualność problematyki autokefalii, zarówno w kontekście wewnątrzcerkiewnym, jak i sytuacji politycznej na Ukrainie. Przywołał pionierskie opracowania dwóch wykładowców Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego – Aleksandra Łotockiego, który stworzył projekt nowego statutu autokefalicznego Kościoła ukraińskiego i prof. Michała Zyzykina (obydwie prace ukazały się w latach trzydziestych XX wieku) oraz studium z zakresu polityki administracji wyznaniowej Jerzego S. Langroda. Zaznaczył, że „spory wokół autokefalii prowadzą przeważnie do niezgody i podziałów, chociaż jest ona tylko wtórnym zagadnieniem wypływającym z eklezjologii. Kościół autokefaliczny jest niezależny w sprawach rządzenia, lecz w sprawach doktrynalnych podlega tradycji i dogmatyce soborowej. Prawosławie nie posiada żadnego dokumentu soborowego, będącego wykładnią eklezjologii. Kościół pozostaje przedmiotem wiary i podlega Wyznaniu wiary”.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Grzegorz Jacek Pelica
fot. autor
