W dzień święta Vidovdan, 28 czerwca, odbyło się w Akademii Supraskiej uroczyste otwarcie wystawy „Ewangeliarz Mirosława”, podczas której zaprezentowano unikatowy przedruk rękopisu z XII wieku. Organizatorami wydarzenia była parafia św. apostoła Jana Teologa w Białymstoku, konsulat Republiki Serbii w Białymstoku i Fundacja Oikonomos.
Oryginalny Ewangeliarz Mirosława to manuskrypt spisany cyrylicą na cienkim, białym pergaminie, ozdobiony prawie trzystoma stylizowanymi miniaturami i inicjałami, w kolorze oraz złocie. Uważa się, że Ewangeliarz powstał jako odpis w oparciu o wcześniejszy tekst głagolicki, pochodzący z terenów obecnej Macedonii. Tekst został przygotowany przez dwóch kopistów Warsameleona i diaka Grigorija. Podpis diaka znajduje się w dwóch miejscach (na karcie nr 178 i 181).
Księga, uważana za najstarszy zachowany do dzisiaj zabytek piśmiennictwa serbskiego, zawiera wybór fragmentów z czterech Ewangelii, ułożonych według porządku czytania w roku liturgicznym na każdy dzień.
Tekst pisany jest w dwóch kolumnach, kolorem czarnym i brunatnym, inicjały natomiast czerwonym. Język Ewangeliarza zawiera pewne cechy, które stanowią odstępstwo od norm, udokumentowanych w najstarszych tekstach staro-cerkiewno-słowiańskich. Związane jest to z wpływem lokalnych dialektów serbskich, jak również z pewnymi osobliwościami ortograficznymi. Z tego względu Ewangeliarz Mirosława nie jest zaliczany do tzw. kanonu języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.
Rękopis, zawierający ponad sto osiemdziesiąt kart, powstał w XII wieku na polecenie księcia Mirosława, brata Stefana Nemanii. Oprawiony jest w skórę, jednak nie jest to pierwotna, oryginalna oprawa, lecz została przełożona z innego rękopisu, najprawdopodobniej w XIV wieku. Ewangeliarz przez około siedemset lat znajdował się w monasterze Chilandar na Świętej Górze Atos aż do 1896 roku, kiedy to został podarowany królowi Serbii Aleksandrowi Obrenowićowi podczas jego wizyty.
Unikalny manuskrypt znajduje się dziś w Muzeum Narodowym w Belgradzie. Jedna karta Ewangeliarza (nr 165), wyjęta przez archimandrytę Porfiriusza Uspienskiego podczas jego pobytu w Chilandarze w latach 1845–1846, przechowywana jest obecnie w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w Sankt Petersburgu.
Wierną kopię, czyli pierwsze faksymile pełnokolorowe Ewangeliarza Mirosława wydano w Johannesburgu w Republice Południowej Afryki w latach 1995-1998 roku. Zawiera reprodukcję malarstwa na złocie, rekonstrukcję oprawy bizantyjskiej. Nakład wyniósł trzysta egzemplarzy, z czego część znajduje się w zbiorach specjalnych największych bibliotek świata, takich jak Biblioteka Kongresu w Waszyngtonie, Brytyjska Biblioteka Narodowa, biblioteki Uniwersytetu Harvarda, Princeton, Yale.
Najnowsze wydanie kopii manuskryptu, wydrukowane w Austrii, przygotowywano w latach 2016-2020 dzięki staraniom Veljka Topalovića, który na spotkaniu w Supraślu opowiedział o historii i znaczeniu wyjątkowego rękopisu.
Ewangeliarz Mirosława w 2005 roku został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata, programu ochrony i udostępniania dokumentów o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym. Do tej pory wystawę wiernej kopii unikalnego manuskryptu obejrzało ponad półtora miliona osób na całym świecie.
Andrzej Charyło, fot. autor
