W Polsce są dwa muzea, specjalizujące się w gromadzeniu i pokazywaniu ikon – w Supraślu, dynamicznie działające, jest powszechnie znane. Drugie mieści się w Warszawie na Ochocie. Jest mało znane i rzadko odwiedzane. Ponadto w wielu muzeach są działy ikon. W niektórych z nich, np. w Szamotułach i Białej Podlaskiej, ikony pochodzą z przemytu, a ich „źródłem” są urzędy celne. Na Podkarpaciu są ikony w muzeach Przemyśla, Łańcuta, Sanoka, Tarnowa i Nowego Sącza. Niedaleko Krynicy, ale już po drugiej stronie granicy, w Bardejowie znajduje się największa kolekcja ikon na Słowacji.
Za najcenniejsze w Polsce uważane są zbiory ikon w Muzeum Historycznym w Sanoku, ale równie cenne są zbiory w Muzeum Narodowym w Krakowie. To największe muzeum w Polsce posiada wiele działów, trzy znajdują się w dawnym renesansowym pałacu biskupa Erazma Ciołka przy Kanoniczej 17, u stóp Wawelu. Tam w dziale „Sztuka cerkiewna dawnej Rzeczypospolitej” oprócz ikon można zobaczyć wiele cennych dzieł sztuki prawosławnej – krzyże ołtarzowe i procesyjne, relikwiarze, przenośne ołtarzyki i medaliony oraz naczynia liturgiczne.
Zgromadzone tu zbiory pochodzą w większości z południowo-wschodnich regionów Polski oraz Kresów Wschodnich. Są też ikony powstałe na Bałkanach i w Grecji, w tym na Świętej Górze Atos.
Wystawa przy ulicy Kanoniczej została udostępniona zwiedzającym w 2007 roku, ale ikony Muzeum Narodowe w Krakowie gromadziło już od 1884.
Wszystkie prezentowane dzieła są podpisane, przy niektórych umieszczono szersze informacje. Osoby, które chciałyby głębiej zapoznać się z tematem, mogą kupić w kasie muzeum przewodnik po galerii sztuki cerkiewnej autorstwa jej kustosza, prof. Mirosława Piotra Kruka.
W pierwszej sali galerii witają zwiedzających dwie ikony, przestawiające św. Paraskewę Wielką Męczennicę. Żyła ona na przełomie III i IV wieku w Azji Mniejszej. Greckie słowo paraskeve oznacza „Dzień przygotowania”, Dzień przed Paschą, czyli „piątek” ku czci Dnia Ukrzyżowania Pańskiego. Stąd też słowiańskie imię świętej, Piatnica. Była ona czczona m.in. jako patronka odbywających się w piątki jarmarków oraz transakcji handlowych. Pierwsza z dwóch ikon, średniowieczna, pochodzi z XV wieku i jest jedną z najstarszych w Polsce. Pierwotnie znajdowała się w dolnym rzędzie ikonostasu jako ikona patronalna. Na jej obramieniu umieszczono sceny z życia i męczeństwa świętej. Druga ikona, z 1974 roku, jest dziełem Jerzego Nowosielskiego (1923-2011). Napisana została farbami olejnymi na desce kreślarskiej i stoi na sztaludze artysty. I tu postać świętej okalają przedstawienia niewielkich scen z jej życia, m.in. narodziny Paraskewy, cud w świątyni, świętą przed skazującym ją cesarzem i w więzieniu. Porównanie tych dwóch wizerunków robi wielkie wrażenie. Jest to jakby spotkanie dwóch różnych epok.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Maria i Przemysław Pilichowie, fot. autorka
