Świat obfituje w świętych, bez względu na to, jak dalece „nie święci” wydają się naszej ułomnej naturze otaczający nas ludzie. Tymczasem osoby czczone przez Cerkiew jako święci to przecież również w mniejszym lub większym stopniu grzesznicy… tyle że tacy, którzy swą wyjątkową otwartością na dary łaski Bożej, pracą wewnętrzną czy męczeństwem zjednali sobie Boga, a przez Cerkiew zostali, używając terminu zachodniego, wyniesieni na ołtarz, czy też mówiąc prostym językiem, ogłoszeni świętymi.
Co przeciętny czytelnik wie o Albanii? Stosunkowo niewiele. Co wie o prawosławiu w tym kraju? Jeszcze mniej! A co wie o albańskich świętych? Z pewnością jeszcze mniej, o ile wie cokolwiek.
Tymczasem zarówno prawosławie w Albanii, jak i związani z tą Cerkwią święci to bardzo interesująca mozaika osób, które przez nas, prawosławnych w Polsce, powinny być lepiej znane. Stąd też pomysł autora, Jarosława Charkiewicza, od wielu lat zajmującego się hagiografią prawosławną, aby uczynić najbardziej znanych w Albanii świętych bliższymi. Wcześniej, w osobnych monografiach, opisał już prawosławne hagiograficzne dziedzictwo innych krajów – Białorusi, Gruzji, Rumunii (razem z Ewą Kocój), Cypru, jak też, co wydaje się oczywiste, Polski.
„Historia każdej Cerkwi to w znacznej mierze historia jej świętych” – czytamy we wprowadzeniu do książki. „Życie i działalność świętych są bowiem zawsze misternie i nierozłącznie wplecione w dzieje tej Cerkwi. Dotyczy to również Albańskiej Cerkwi Prawosławnej, jednej z młodszych lokalnych Cerkwi prawosławnych, która swoją samodzielność otrzymała od patriarchatu konstantynopolitańskiego w 1937 roku”.
Chrześcijaństwo dotarło na tereny współczesnej Albanii w czasach apostolskich, a w głoszeniu słowa Bożego na tych terenach szczególne zasługi miał apostoł Paweł. Pierwszym świętym związanym z terenami współczesnej Albanii został biskup Durres (współcześnie drugiego pod względem wielkości miasta tego państwa) Cezar, apostoł z grona siedemdziesięciu. Nie wiadomo, czy życie swoje zakończył męczeństwem, ale z pewnością śmierć za Chrystusa w pierwszych trzech wiekach poniosło kilka innych męczenników, w tym biskupi Astiusz i Eleuteriusz, Danak z Ilirii czy diakon Izaur.
Następne etapy rozwoju prawosławia na terenach współczesnej Albanii to kolejni święci, głównie hierarchowie (biskupi Euroi Donat, Durres Antoni), ale też książę Jan Włodzimierz, władca Księstwa Zety, którego terytorium obejmowało współczesne tereny Czarnogóry i północnej Albanii, który poniósł męczeńską śmierć w 1016 roku, oraz serbska księżna Angelina, jak też mnisi Nil, nazwany przez potomnych Uświęconym, Jan Kukuzelis i Nifont z Atosu. Pod koniec XV wieku, po trwającym kilkadziesiąt lat oporze Albańczyków pod wodzą bohatera narodowego Skanderbega i jego towarzyszy, tereny współczesnej Albanii podzieliły losy ościennych krajów, stając się częścią Imperium Osmańskiego. Tureckie zniewolenie tego okresu zaowocowało prześladowaniami innowierców i powolnym, lecz systematycznym ich przechodzeniem na islam. W okresie panowania tureckiego w wielu miejscach Albanii ludność prawosławna stawiała jednak opór islamizacji, o czym najlepiej świadczą imiona nowomęczenników, takich jak Nikodem Albański, Chrystus Ogrodnik, Nikita z Seres i Jan Albański. W okresie niewoli tureckiej na Bałkanach żyli też pochodzący z terenów Albanii biskup Sofianos i mnich Sofroniusz, których kanonizacja jest jedynie kwestią czasu, a których życie jest również zostało opisane w prezentowanej książce.
Ukoronowaniem wszystkich świętych związanych z Cerkwią albańską jest słynny misjonarz i kaznodzieja św. Kosma z Etolii, który walcząc z islamizacją i odstępstwami od Chrystusa niestrudzenie głosił słowo Boże, czyniąc to w ostatnich latach swego życia w Albanii. Męczeńsko oddał on swą duszę Panu w 1779 roku w albańskiej wsi Kolkondas koło miasta Fier, a w uznaniu swej tytanicznej pracy duszpasterskiej zasłużenie tytułowany jest przez Cerkiew prawosławną świętym równym apostołom.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Jarosław Charkiewicz
Jarosław Charkiewicz, Albańscy święci, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2024, ss. 160.
