– Niezbadane są drogi Pańskie. Zna je tylko Ten, który stworzył wszechświat i powołał do życia każdą istotę ludzką. To On kieruje losami świata, narodów, Cerkwi i każdego z nas. Wielki jesteś Panie i wielkie są Twoje dzieła – powiedział metropolita Sawa, podczas uroczystej Liturgii w dniu święta Przemienienia Pańskiego na Świętej Górze Grabarce, w roku jubileuszowym stulecia uzyskania autokefalii przez Cerkiew prawosławną w Polsce.
Eminencja stwierdził, że wielkie są dzieła Boże Cerkwi prawosławnej w Rzeczypospolitej Polskiej na przestrzeni jej historii: „Głosimy to dzisiaj w setną rocznicę jej samodzielności i niezależności kanonicznej od jakiejkolwiek Cerkwi lokalnej. Prawosławie do naszych przodków Wiślan i Polan dotarło w dziewiątym wieku z Bizancjum w języku słowiańskim, który był ich językiem. Przynieśli je święci bracia Cyryl i Metody, a ich uczniowie kontynuowali ich apostolski trud. Przez całą swoją historię słowiańskie prawosławie doświadczało wiele. Przetrwało po dzień dzisiejszy. Dlatego prawosławie jest ściśle związane z życiem Rzeczypospolitej Polskiej. Przez całą historię z oddaniem służyło i służy swojej ojczyźnie. Grunwald, Monte Cassino, Odsiecz Wiedeńska, Tobruk, powstania listopadowe (1830 rok), styczniowe (1863), warszawskie (1944) – to są przykłady tej służby. Do kultury Rzeczypospolitej wniosło wiele, np. Akademia Ostrogska, Mohylańska, Uniwersytet Warszawski ze Studium Teologii Prawosławnej, które zasłynęło na całą Europę. Należy przywołać działalność wydawniczą z Krakowem, Zabłudowem, Supraślem ze swoim słynnym Kodeksem Supraskim i wiele innych. Ziemia naszej ojczyzny doświadczona została krwią wielu męczenników, wyznawców prawosławia. To oni wzmacniają naszą wiarę w kraju i tych, którzy znaleźli się poza granicami Polski. Ich niezłomna postawa, głęboka wiara to świadectwo i drogowskaz dla wszystkich, którzy pragną być w łączności z Chrystusem. W tym zawarta jest moc naszej Cerkwi”.
Metropolita Sawa podkreślił, że Święta Góra Grabarka to miejsce natchnione modlitwą, dlatego podjęto decyzję, aby właśnie w tym szczególnym miejscu podziękować Bogu za stuletnią niezależność cerkiewną i ustawić sto krzyży ku pamięci następnych pokoleń. Na Grabarce rozpoczęło swoją działalność Bractwo Młodzieży Prawosławnej, które w tym roku obchodzi czterdziestą piątą rocznicę swej działalności. Zwierzchnik Cerkwi prawosławnej w Polsce wezwał wszystkich do życia w jedności, zgodzie, pokoju i szacunku do innych ludzi.
Uroczystości na Grabarce zgromadziły dziesiątki tysięcy wiernych z Polski i z zagranicy. Przybyły piesze pielgrzymki z Warszawy, Białegostoku, diecezji lubelsko-chełmskiej, Sokółki, Bielska Podlaskiego, Hajnówki, Siemiatycz. Po raz jedenasty odbyła się pielgrzymka rowerowa z Warszawy. W świątecznych nabożeństwach uczestniczyli wszyscy członkowie soboru biskupów Cerkwi prawosławnej w Polsce.
Podczas wieczerni poświęcono sto drewnianych krzyży, na których widnieją nazwy wszystkich parafii prawosławnych na terenie naszego kraju. Są one wyrazem wdzięczności całej Cerkwi z okazji stulecia otrzymania autokefalii. Drewno na jubileuszowe krzyże przekazały Lasy Państwowe.
W trakcie uroczystej głównej Liturgii odczytano przesłanie świętego soboru biskupów, w którym wyrażono wdzięczność wszechmogącemu Bogu za ponad tysiącletnie świadectwo na naszych ziemiach, ze szczególnym uwzględnieniem stulecia otrzymania niezależności, 13 listopada 1924 roku, przyznanej w Konstantynopolu przez patriarchę Grzegorza VII.
W piśmie stwierdzono: „Droga do samodzielności administracyjnej, na tle całej historii, rozpoczęła się tragiczną śmiercią metropolity Jerzego (Jaroszewskiego), który był inicjatorem nadania autokefalii po odzyskaniu niepodległości Rzeczypospolitej w 1918 roku. Niestety, nie doczekał, aby cieszyć się swoim osiągnięciem. Dzisiaj z wdzięcznością modlitewną wspominamy jego następcę, metropolitę Dionizego (Waledyńskiego), na którego ręce przekazany został dokument (tomos) nadania samodzielności naszej Cerkwi. Otrzymał on tytuł: »Wielce Błogosławiony Metropolita Warszawski i całej Polski«. Jako pełnoprawny zwierzchnik odwiedził wszystkie lokalne Cerkwie prawosławne. Metropolita Dionizy budował Cerkiew w obszarach duchowym, duszpasterskim, społecznym, edukacyjnym, oświatowo-kulturalnym. Jego następcy: metropolita Makary (Oksijuk), metropolita Tymoteusz (Szretter), kilkukrotny zastępca metropolity arcybiskup Jerzy (Korenistow), metropolita Stefan (Rudyk) i metropolita Bazyli (Doroszkiewicz) kontynuowali jego wielkie dzieło, organizując życie organizmu cerkiewnego.
Otwarte zostały szkoły teologiczne: Prawosławne Seminarium Duchowne, Wydział Teologii Prawosławnej na Uniwersytecie Warszawskim, następnie zaś Chrześcijańska Akademia Teologiczna, szkoły pisania ikon i śpiewu cerkiewnego. Powstały, oprócz istniejącego monasteru w Jabłecznej, nowe monastery w Grabarce, Supraślu, Zwierkach, Wojnowie, Turkowicach, Sakach, Domy Zakonne w Zaleszanach, Kostomłotach, Holeszowie i Wysowej. Dwa z nich, monaster w Jabłecznej i monaster w Supraślu, wpisane zostały na listę Pomników Dziedzictwa Narodowego.
Ważnym osiągnięciem tego okresu są regulacje prawne dotyczące życia cerkiewnego, a najważniejsze z nich to „Ustawa o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”. Na podstawie tej ustawy powołane zostały Komisja Regulacyjna i Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego. Wprowadzono nauczanie religii w szkołach, kapelaństwo w szpitalach, więziennictwie i innych formacjach mundurowych. Powołano Stowarzyszenie Bractwo Prawosławne św. św. Cyryla i Metodego, Bractwo Młodzieży Prawosławnej, organizacje sportowe.
Historycznym i ważnym duchowym wydarzeniem w życiu Cerkwi było ogłoszenie świętymi Maksyma Sandowicza, apostoła Łemków, Męczenników Chełmskich i Podlaskich, męczenników Katynia i wielu innych, którzy dzisiaj orędują przed Bogiem za każdego z nas. Mówiąc o pozytywnych osiągnięciach, dzisiaj zwracamy uwagę na wielorakie doświadczenia, które naszą Cerkiew doświadczyły w omawianym okresie, na naszą martyrologię. Do nich należy niszczenie obrządku słowiańskiego, Unia Brzeska, burzenie świątyń prawosławnych i ich rewindykacja, masowe przesiedlenie na Wschód i Zachód – słynna Akcja Wisła, w rezultacie której zburzono życie prawosławnych Łemków i Podlasian. Trudno nie pamiętać o mordach na prawosławnych mieszkańcach Zaleszan, Zań, Puchał, Sahrynia, Wierzchowin. Dzisiaj oddajemy im w modlitwie nasz szacunek i uwielbienie za ich wytrwałość i bohaterską, męczeńską śmierć. To ich bolesne doświadczenia i wierność przodkom zaowocowały duchowym wzbogaceniem wiernych. Dlatego Cerkiew polska żyje, świętuje dzisiaj swoją rocznicę i daje świadectwo w kraju i za granicą, zajmując godne miejsce w dyptychach światowego prawosławia.
Święty sobór biskupów wyraża wdzięczność wszystkim wiernym za ich wytrwałość w wierze i tradycji. Młodzież niech czerpie wzorce wierności Cerkwi od ojców, a ci niech wspierają młode pokolenie tak, by było wierne Chrystusowi i Jego Cerkwi oraz trwało niezmiennie pomimo różnych okoliczności, do końca. Módlmy się za tych, którzy swoją pracą, modlitwą, często przelewając krew, budowali fundamenty wiary prawosławnej na ziemiach Rzeczypospolitej, pozostając oddanymi obywatelami i patriotami swojej ojczyzny Rzeczypospolitej Polskiej”.
Jubileuszowym uroczystościom na Świętej Górze Grabarce towarzyszyła wystawa, upamiętniająca stulecie cerkiewnej niezależności, przygotowana przez Muzeum Warszawskiej Metropolii Prawosławnej. Jako wyraz wdzięczności za trud niesiony przez całą wspólnotę żeńskiego monasteru, orderem św. Marii Magdaleny II stopnia odznaczona została ihumenia Hermiona. Główna Liturgia zakończyła się procesją wokół monasterskiej świątyni Przemienienia Pańskiego.
Metropolita Sawa podziękował biskupom i duchowieństwu za sprawowanie świątecznych nabożeństw, organizatorom pielgrzymek i pielgrzymom, policji i straży pożarnej za zapewnienie bezpieczeństwa, przedstawicielom służb mundurowych, władz państwowych i samorządowych wszystkich szczebli, parlamentarzystom, a także chórom, licznie przybyłym wiernym oraz wszystkim, którzy przyczynili się do sprawnego przebiegu uroczystości, w tym młodzieży z obozu zorganizowanego przez zarząd centralny Bractwa Młodzieży Prawosławnej w Polsce.
Zaproszeni goście zwrócili się do zebranych. Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski, arcybiskup Tadeusz Wojda powiedział: „Cieszymy się, że możemy wspólnie uczestniczyć w pięknym jubileuszu setnej rocznicy autokefalii Kościoła prawosławnego, gdyż wspólnie staramy się dawać to, co najlepsze z naszej wiary dla społeczeństwa polskiego. Życzymy, aby kolejne lata były czasem obfitych błogosławieństw Bożych dla Kościoła prawosławnego i aby poprzez jej pasterzy spływało to błogosławieństwo i umacniało wszystkich wiernych”.
Sekretarz stanu w kancelarii prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Wojciech Kolarski odczytał pismo prezydenta Andrzeja Dudy: „Nawiązując do narodowych obchodów setnej rocznicy odzyskania niepodległości Rzeczpospolitej Polskiej z gratulacjami dla duchowieństwa i wiernych Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Jako wyraz głębokiego szacunku i uznania dla starań o własną niezależną tożsamość eklezjalną, dla patriotyzmu i umacniania więzi z odrodzonym, niepodległym państwem polskim, kultywującym wielowiekowe tradycje wolności religijnej. Z wdzięcznością za bogaty, niezwykle zróżnicowany, a częstokroć ofiarny i prawdziwie bohaterski wkład pokoleń wyznawców prawosławia w obronę wolności i bezpieczny, wszechstronny rozwój Polski, naszej ojczyzny i wspólnego domu”.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji Tomasz Szymański, który przekazał list gratulacyjny ministra MSWiA Tomasza Siemoniaka, stwierdził, że „Liturgia w dzień święta Przemienienia Pańskiego oraz liczna obecność wiernych w sposób jednoznaczny wskazuje, że na Świętej Górze Grabarce bije prawdziwe serce polskiego prawosławia. Prawosławni obywatele Rzeczypospolitej byli i są oddanymi córkami i synami polskiej ziemi, a Kościół prawosławny był i jest nieodłącznym elementem krajobrazu religijnego i kulturowego w Polsce”.
Wojewoda podlaski Jacek Brzozowski powiedział: „Autokefalia jest wyrazistym przypomnieniem najlepszych tradycji czasów Pierwszej Rzeczpospolitej i odwołaniem, że jej siła wynikała zawsze z wielonarodowości i wielokulturowości. Na Podlasiu jesteśmy wciąż wierni przekonaniu, że w różnorodności kryje się nasze największe bogactwo. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny jest niezbywalną częścią polskiej tradycji i kultury”.
Marszałek województwa podlaskiego Łukasz Prokorym, który przybył wraz z wicemarszałkiem Wiesławą Burnos i radnym województwa podlaskiego Jerzym Leszczyńskim, konstatował: „Cerkiew prawosławna jest matką duchową wielu mieszkańców Podlasia i dlatego w stulecie otrzymania autokefalii, w podziękowaniu za wkład w rozwój naszego społeczeństwa, zarząd województwa podlaskiego przyznał najwyższe odznaczenie, honorową odznakę województwa podlaskiego Polskiemu Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu”.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Andrzej Charyło, fot. autor, Jarosław Charkiewicz
