Wśród niezliczonych świętych, którym Cerkiew prawosławna oddaje cześć, znajdują się święci starotestamentowi, w gronie których poczesne miejsce zajmują prorocy. To osobny typ starotestamentowych świętych czczonych jako natchnione Świętym Duchem osoby, które głosiły ludowi wolę Bożą. To nie tyle osoby zapowiadające czy przepowiadające przyszłość, co ludzie będący „ustami” Boga na ziemi, a więc nie ci, którzy zgadują i przepowiadają przyszłość, lecz ci, którzy wyczuwają „plan Boży” w świecie, potrafią lepiej od innych dostrzec działanie Boże w historii, rozszyfrowują ów plan i tłumaczą ludziom wolę Boga. Innymi słowy – odczytują znaki czasu.
Tym to niezwykłym osobom poświęcona została najnowsza monografia Jarosława Charkiewicza, który od wielu lat zajmuje się naukowo i w sposób popularnonaukowy prawosławną hagiografią. Autor skupił w niej uwagę na 27 prorokach Starego Testamentu. To czterej tzw. prorocy więksi, dwunastu tzw. proroków mniejszych, ale też inni prorocy szerzej znani, jak Mojżesz, Dawid, Eliasz czy Elizeusz, lub tylko osobom zgłębiającym Stary Testament, jak Gedeon, Samuel, Natan czy Baruch.
Jak pisze w przedmowie do książki arcybiskup wrocławski i szczeciński Jerzy, prawosławny ordynariusz wojskowy, rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, autor „tym razem postanowił pochylić się nad szczególną grupą świętych, którą stanowią starotestamentowi prorocy. Już sam fakt, że dookreśla on w tytule, iż chodzi właśnie o ‘starotestamentowych’ proroków, uświadamia czytelnikom, że proroctwo nie skończyło się wraz z nadejściem Nowego Testamentu, lecz miało i nadal ma swoje miejsce w życiu Cerkwi. Profetyczny charakter Starego Testamentu jest jednak czymś zupełnie innym, ponieważ odnosił się do przyjścia Mesjasza. Wszystkie inne proroctwa, w tym te z nowotestamentowego okresu, mają związek z wydarzeniami, z eschatologią, z kosmologią i wieloma innymi obszarami życia człowieka, ale nie mówią o dziejach mesjańskich. W Starym jednak Testamencie osią profetyzmu jest dopiero nadchodzące zbawienie człowieka, które przyszło wraz z Wcieleniem, Śmiercią na Krzyżu i w końcu Zmartwychwstaniem Jezusa Chrystusa – starotestamentowego Emmanuela”.
Arcybiskup Jerzy podkreśla, że monografia „stanowi syntetyczną prezentację starotestamentowych proroków wraz z biblijno-teologicznym komentarzem do znaczenia i istoty ich profetycznego charyzmatu. Autor stara się w sposób jasny i zrozumiały opisać również treść głoszonych proroctw.
Czytelnik ma możliwość lepszego poznania życia poszczególnych proroków, uświadamiając sobie, że w każdym przypadku było ono usłane cierpieniem, bólem i osamotnieniem. Zwłaszcza to ostatnie stanowiło cechę charakterystyczną dla każdego proroka. Każdy z nich doświadczył bowiem głuchoty społecznej na sprawy najważniejsze, wykluczenia, a nawet ekskluzji. Prorok musiał liczyć tylko na Boga, bo w tym tkwiła jego siła i moc.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Jarosław Charkiewicz
Jarosław Charkiewicz, Prorocy Starego Testamentu. Życie, działalność, ikonografia (ilustrowana historia), Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2024, ss. 448.
