Święta Góra Jawor (Свята Гора Явір), wznosząca się na wysokość 723 m n.p.m. w Beskidzie Niskim na Łemkowszczyźnie, jest jednym z najważniejszych prawosławnych miejsc kultu w południowej Polsce, stanowi centrum duchowości Łemków. Znajduje się w pobliżu uzdrowiskowej wsi Wysowa-Zdrój, na pograniczu Polski i Słowacji, w diecezji przemysko-gorlickiej.
Na Górze Jawor jest polana. Na niej wznosi się niewielka drewniana cerkiew Opieki Matki Bożej. Przy niej liczne drewniane prawosławne krzyże. W pobliżu, po przeciwległej stronie leśnej dróżki, jest ołtarz polowy, wzniesiony przez prawosławnych, i teren budowy nowej prawosławnej świątyni, powstającej z błogosławieństwa arcybiskupa przemyskiego i gorlickiego Paisjusza.
21 września 1925 roku przy samej granicy ze Słowacją, na ciemnym karpackim wzgórzu, Bogarodzica objawiła się czterem łemkowskim niewiastom z Wysowej. Wracały przez las do swoich domów po uroczyście obchodzonym święcie Narodzenia Bogarodzicy w sąsiedniej, wówczas czechosłowackiej, wsi Gaboltov. Gdy skradały się, unikając pograniczników, zobaczyły dziwną światłość na Świętej Górze Jawor. Jedna z nich, Fryja Demiańczyk, zobaczyła świetlistą postać Matki Bożej. Następnego dnia znowu poszła na Jawor. Według jej relacji ponownie ukazała się jej tam postać Przenajświętszej Bogarodzicy, polecając aby w miejscu objawienia wybudowano kaplicę, w której będzie po wieki sławione Jej imię.
Wiadomość o objawieniu się Matki Bożej rozeszła się po okolicy. Wraz z objawieniami na Świętej Górze wybiło też cudowne źródełko. Woda była cudotwórcza. To przy tym źródełku, za wstawiennictwem Bogarodzicy, dokonywały się uzdrowienia. Objawienia Matki Bożej w tym miejscu powtórzyły się kilkakrotnie. Łemkowie zaczęli tutaj gremialnie pielgrzymować, wznosząc modlitwy.
Rok po objawieniu zaczął się proces masowego powrotu Łemków z unii do wiary ojców, prawosławia.
Władze dopiero w 1929 roku – ze względu na bliskość granicy – wydały zgodę na budowę świątyni. 14 października poświęcono kaplicę ku czci Opieki Matki Bożej – Pokrowa Bohorodycy. Od tego momentu na Świętą Górę Jawor przybywały tysiące pielgrzymów z Polski i ze Słowacji.
W czasie drugiej wojny kaplica została opuszczona, ponieważ na graniczny pas dzielący Generalną Gubernię ze Słowacją chodzić nie było wolno. Zakazano sprawowania nabożeństw. Po zakończeniu wojny miejscowe władze zakazały wiernym wszelkich zgromadzeń w tzw. strefie przygranicznej. Kaplica służyła pogranicznikom za schronienie przed zimnem i deszczem oraz jako szalet.
W latach 1945-1947, „dobrowolnego” i przymusowego wysiedlenia, to święte miejsce stało się dla Łemków ostoją ich tożsamości.
Po 1947 roku, po Akcji Wisła, gdy Łemków wygnano na ziemie zachodnie i północne, kaplica popadła w jeszcze większą ruinę. Żołnierze Wojska Ochrony Pogranicza urządzili w cerkwi strażnicę, niszcząc ją i bezczeszcząc.
Po powrocie w 1956 roku dawnych mieszkańców Beskidu Niskiego do Wysowej, Blechnarki i Hańczowej rozpoczęto starania o zgodę na odprawianie nabożeństw na Świętej Górze. 15 listopada 1958 roku, działające w imieniu Skarbu Państwa Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gorlicach, przekazało kaplicę „w zarząd i użytkowanie” Cerkwi prawosławnej, ale na odprawianie nabożeństw wierni musieli czekać aż trzynaście lat.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Prawosławna Diecezja
Przemysko-Gorlicka
35 8627 0001 2002 3011 7855 0001
„Święta Góra Jawor – darowizna na budowę cerkwi”.
o. prot. Jarosław Grycz, fot. Anna Radziukiewicz
