Oleśnica – piękne, bogate w zabytki miasto leży około trzydziestu kilometrów na wschód od Wrocławia. Przy ulicy Łużyckiej 20, u zbiegu z ulicą Matejki stoi nietypowa budowla, powstała z połączenia kościołów. Aż do 1505 roku były to dwa oddzielne gotyckie kościoły klasztorne, stojące jeden obok drugiego. Pierwszy, św. Jerzego, starszy, należący do augustianów, powstał około 1307 roku przy szpitalu św. Jerzego. Drugi dobudowano do już istniejącego po 1380 roku dla benedyktynów obrządku słowiańskiego, sprowadzonych z Czech, zwanych także „braćmi słowiańskimi”.
Przypuszcza się, że kościół benedyktynów miał być przeznaczony dla polskich mieszkańców Oleśnicy. Około 1400 roku do tego kościoła dobudowano wieżę, która spełniała również rolę obronną, gdyż stała obok muru miejskiego.
Zakon benedyktynów nie rozwijał się. Liczba zakonników spadła do trzech, wtedy biskup wrocławski włączył w 1505 roku kościół i klasztor pod zwierzchnictwo augustianów. Po pewnym czasie nastąpiło konstrukcyjne połączenie obu świątyń w jedną, poprzez wyburzenie graniczących ścian. Ołtarz główny umieszczono na północnej ścianie kościoła św. Jerzego.
Po wprowadzeniu w Oleśnicy protestantyzmu, w 1538 roku zakonnicy augustiańscy opuścili klasztor, a kościół po roku 1555 stał się protestanckim Najświętszej Marii Panny. Na początku siedemnastego wieku dobudowano kruchtę.
Od XVI wieku, do około 1780 roku, (podawane są również inne daty) w kościele odbywały się nabożeństwa protestanckie dla Polaków. Kazania wygłaszał m.in. Jerzy Bock – polski pastor w Oleśnicy, poeta piszący po polsku, tłumacz i propagator języka polskiego.
Gotycka wieża kościelna otrzymała w latach 1798-1799 nowe zwieńczenie w stylu neogotyckim, które dotrwało do naszych czasów z niewielkimi zmianami. Hełm został skopiowany ze zwieńczenia wieży kościoła Najświętszej Marii Panny na Aleksanderplatz w Berlinie.
Od około 1850 roku kościół stał się garnizonowy. W 1945 oba połączone kościoły zostały zniszczone, spłonął cały wystrój wnętrza, m.in. drewniane figury gotyckie. Pozostała tylko częściowo uszkodzona wieża.
W 1963 roku erygowano w Oleśnicy parafię prawosławną, wiernym przyznano obecną świątynię przy ulicy Łużyckiej. Odbudowano ją. Kościoły ponownie przedzielono ścianą. W latach 1963-1978 wykonano nowe dachy, odrestaurowano mury i dokonano remontu wieży.
Były kościół Najświętszej Marii Panny służy od 1968 roku prawosławnym jako cerkiew Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny.
Na początku XXI wieku wymieniono dach, okna, osuszono ściany, odnowiono wnętrze. Obecnie remontowa jest elewacja i wieża.
Na oryginalnych gotyckich cegłach, na zewnątrz, można znaleźć wyryte w XVII i XVIII wieku imiona, nazwiska i inicjały a nawet datę 1675.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Maria i Przemysław Pilichowie, fot. autorka
Autorzy serdecznie dziękują o. mitratowi Jerzemu Szczurowi za umożliwienie zobaczenia cerkwi i okazaną pomoc.
