Prawosławie w Wielkiej Brytanii stanowi część starożytnej tradycji chrześcijańskiej, która łączy wierność swojemu wielowiekowemu dziedzictwu z otwartością na zmieniające się warunki życia społecznego i religijnego. Artykuł przedstawia główne etapy historycznego rozwoju prawosławia na Wyspach Brytyjskich, analizuje współczesną strukturę Kościoła oraz wskazuje potencjalne ścieżki rozwoju. Ukazuje przykłady znanych prawosławnych chrześcijan w Wielkiej Brytanii, co podkreśla różnorodność i wpływ prawosławia na kulturę tego kraju.
Początki kontaktów Brytyjczyków ze światem bizantyńskim sięgają średniowiecza, kiedy to – mimo iż relacje były dość sporadyczne – na Wyspy Brytyjskie przenikały niektóre elementy kultury i Liturgii wschodniochrześcijańskiej. Inspiracje bizantyńską ikonografią czy fragmentaryczne tłumaczenia tekstów liturgicznych odgrywały pewną rolę w kształtowaniu ówczesnej sztuki i myśli teologicznej.
Dopiero w XIX wieku, wraz z przybywajacymi emigrantami z Grecji i Imperium Rosyjskiego, zaczęto zakładać na Wyspach pierwsze parafie prawosławne. Ich rozwój był szczególnie widoczny w Londynie, między innymi w dzielnicach Bayswater i West Kensington, oraz w portowym Liverpoolu, gdzie osiedlali się kupcy, dyplomaci i studenci związani z tradycją prawosławną.
Po drugiej wojnie światowej pojawiła się nowa fala migrantów z Europy Wschodniej, Bałkanów i Bliskiego Wschodu. Wielka Brytania stała się wówczas domem dla uchodźców i imigrantów z Rumunii, Bułgarii, dawnej Jugosławii, Ukrainy, Cypru, a także dla wiernych wschodnich Kościołów orientalnych – Etiopii i Egiptu. Ruchy migracyjne, wzmocnione m.in. kryzysem cypryjskim z lat 70. XX wieku, doprowadziły do zakładania nowych parafii i jurysdykcji, co znacznie wzbogaciło różnorodność etniczną i liturgiczną prawosławia w Wielkiej Brytanii.
Obecnie w Zjednoczonym Królestwie działa kilka kanonicznych jurysdykcji prawosławnych, do których należą między innymi grecka archidiecezja Thyateiry i Wielkiej Brytanii (podlegająca patriarchatowi Konstantynopola), diecezja Sourozh Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (patriarchat moskiewski), struktury Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego, patriarchatu antiocheńskiego oraz mniejsze grupy bułgarskie, serbskie czy związane z Rosyjskim Kościołem Prawosławnym za Granicą (ROCOR). Każda z tych jurysdykcji posiada własną katedrę lub główny ośrodek duszpasterski w Londynie, a także w innych dużych miastach, takich jak Manchester, Birmingham i Glasgow.
Według szacunków, bazujących na spisie powszechnym i danych z parafii, liczba wiernych prawosławnych w Wielkiej Brytanii wynosi od 400 tysięcy do 500 tysięcy osób. Różnica ta wynika z trudności w ścisłym ustaleniu statystyk dotyczących migrantów tymczasowych oraz osób deklarujących związki religijne w sposób niejednoznaczny. Rozproszenie wiernych jest stosunkowo duże, choć największe skupiska funkcjonują w okolicach dużych ośrodków miejskich oraz akademickich. Szacuje się, że w całym kraju działa ponad trzysta parafii i misji, obsługiwanych przez około 400-450 duchownych.
W Wielkiej Brytanii istnieje też około 15 prawosławnych monasterów, a najbardziej znanym jest monaster świętego Jana Chrzciciela w Essex. Założony przez archimandrytę Sofroniusza (Sacharowa), odgrywa istotną rolę w formacji duchowej oraz w rozwoju myśli teologicznej. W monasterach, położonych w hrabstwach Surrey, Kent, Yorkshire i Shropshire, niesie podwig łącznie około stu mnichów i mniszek, reprezentujących rozmaite tradycje liturgiczne i narodowości.
Prawosławie w Zjednoczonym Królestwie ma swoje miejsce także w kręgach królewskich i intelektualnych, co podkreśla znaczenie i wpływ tej tradycji na życie publiczne. Jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci związanych z prawosławiem był książę Edynburga Filip, który urodził się w rodzinie grecko-duńskiej i został ochrzczony w obrządku prawosławnym. Chociaż później związał się z Kościołem Anglii, jego wczesna formacja prawosławna stanowiła fundament duchowy, a wpływy tej tradycji były wciąż wyczuwalne w jego życiu prywatnym.
Kolejną ważną postacią był metropolita Kallistos (Timothy Ware), uznawany za jednego z najwybitniejszych współczesnych prawosławnych teologów i duszpasterzy w świecie anglojęzycznym. Jego prace, takie jak „The Orthodox Church” czy „The Orthodox Way”, przyczyniły się do popularyzacji i lepszego zrozumienia doktryny oraz duchowości prawosławnej w brytyjskim społeczeństwie.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Piotr Biegasiewicz, fot. domena publiczna
