Ukazała się reedycja partytury z pieśniami paraliturgicznymi Chełmszczyzny i południowego Podlasia w opracowaniu nutowym Emiliana Witoszyńskiego. Wydano także płytę „Chełmskie pieśni religijne” w wykonaniu chóru parafii św. Jana Teologa w Chełmie.
To kolejne publikacje dokumentujące cerkiewne tradycje śpiewacze eparchii lubelsko-chełmskiej. Warto tu wspomnieć chociażby o fundamentalnym „Chełmsko-podlaskim zbiorze melodii cerkiewnych” (1997), opracowanym przez prof. Włodzimierza Wołosiuka, pochodzącego z terenu monasterskiej parafii w Jabłecznej. Wielkim miłośnikiem tradycyjnych śpiewów cerkiewnych z regionu jest arcybiskup lubelski i chełmski Abel, który wspiera wszystkie twórcze działania w tym zakresie. Władyka napisał słowo wstępne do omawianej pozycji.
Pierwsze wydanie „Bohohłasnika” Emiliana Witoszyńskiego ukazało się w 1910 roku nakładem Towarzystwa Oświecenia Ludowego Rusi Chełmskiej, a wydrukowane zostało w niemieckim Lipsku. Dzieło można uznać za pracę pionierską. Nikt wcześniej nie podjął się trudu profesjonalnego zarejestrowania melodii pieśni paraliturgicznych z tego obszaru. „Bohohłasniki” wydawane w Chełmie, Lwowie i Poczajowie zawierały jedynie ich teksty, a pochodzenie pieśni nie było w nich uściślone, obejmując umownie szeroki obszar Wołynia, Polesia, Podlasia i Chełmszczyzny. Takim ogólnym zbiorem był też „Bohohłasnik”, który ukazał się w 1900 roku w Sankt Petersburgu. Publikacja zawiera 89 pieśni, opatrzonych nutami.
Opracowany przez Emiliana Witoszyńskiego „Bohohłasnik” zawiera 59 pieśni paraliturgicznych oraz cztery liturgiczne. Wśród pierwszych najwięcej jest kolęd ku czci Narodzin Zbawiciela (21), pieśni ku czci Bogarodzicy (11) oraz o tematyce paschalnej (5). Poza tym znajdziemy tu po kilka pieśni śpiewanych podczas pięciu innych wielkich świąt, utwory pokutne oraz wykonywane podczas Wielkiego Postu. Autor zamieścił także po jednej lub dwie pieśni ku czci świętych Mikołaja, Jana Chrzciciela, Onufrego Wielkiego i apostołów Piotra i Pawła.
Emilian Witoszyński rejestrował melodie w terenie osobiście. Muzyk nie mógł dotrzeć do wszystkich źródeł i wykonawców. Pisze o tym we wstępie do wydania z 1910 roku: „Wszystkie nabożne pienia znajdujące się w tym zbiorze zapisywałem osobiście na podstawie śpiewu ludowego guberni lubelskiej i siedleckiej. Sądząc po ilości, to tylko niewielka część tych skarbów muzycznych, które znajdują się w posiadaniu naszego Ludu Chełmszczyzny i Podlasia, lecz zgromadzić całokształt ludowego dorobku, przez jednego człowieka, jest po prostu rzeczą niemożliwą do realizacji”.
Emilian Witoszyński zapisywał melodie ze słuchu, nie dysponując urządzeniami rejestrującymi. Dlatego też, jak słusznie zauważa we wstępie do drugiego wydania prof. Włodzimierz Wołosiuk: „W trakcie zapisu «na żywo» mogły nastąpić nieoczekiwane zmiany w przebiegu melodycznym czy rytmicznym”. Niemniej jednak zapis nutowy pieśni zarejestrowanych przez Emiliana Witoszyńskiego oddaje ich tradycyjny charakter, stanowiąc doskonałe źródło duchowej kultury muzycznej prawosławnej ludności Chełmszczyzny i południowego Podlasia.
Kim był autor tego cennego „Bohohłasnika”? Emilian Witoszyński urodził się w 1869 roku w rodzinie o. Michała, proboszcza cerkwi w Stryżewie w dekanacie hrubieszowskim. Po ukończeniu Chełmskiego Seminarium Duchownego (1891) studiował w Moskiewskiej Akademii Duchownej oraz Uniwersytecie w Charkowie. Potem doskonalił wiedzę z zakresu teorii muzyki w Konserwatorium Warszawskim. Pracę zawodową związał z Warszawą i Łodzią, gdzie wykładał język rosyjski w placówkach gimnazjalnych. Był też psalmistą cerkwi, funkcjonującej w warszawskich Łazienkach.
Emilian Witoszyński w 1898 roku został jednym z założycieli Rosyjskiego Towarzystwa Chóralnego w Warszawie. W latach 1906-1913 zainicjował na Chełmszczyźnie organizację koncertów muzyki duchownej i zjazdów ludowo-śpiewaczych. Skomponował kilkanaście utworów liturgicznych. W periodykach możemy znaleźć kilkadziesiąt jego artykułów z zakresu muzyki, pedagogiki, historii i literatury.
Udał się w bieżeństwo. Osiadł w Moskwie, gdzie był nauczycielem w trzynastym gimnazjum moskiewskim. W 1915 roku przewodniczył pracom piątego zjazdu Towarzystwa Krzewienia Śpiewu Cerkiewnego i Świeckiego.
W latach 1917-1918, jako delegat laikatu eparchii chełmskiej, brał udział w pracach Lokalnego Soboru Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Przewodniczył pracom sekcji zajmującej się problematyką śpiewu cerkiewnego. Muzyk z Chełmszczyzny musiał się wówczas skonfrontować z tendencjami wprowadzenia do cerkwi organów. Zwolennikami tej swoistej rewolucji byli znani muzycy i kompozytorzy: Aleksander Greczaninow (1864-1956), Aleksander Kastalski (1856-1926) oraz o. Dymitr Allemanow (1867-1928).
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Doroteusz Fionik
Bohohłasnik Emiliana Witoszyńskiego. Witoszyński – (Nie)zapomniany, oprac. na-ukowo-muzyczne Włodzimierz Wołosiuk, praca redakcyjna Piotr Świderski, Chełmskie Centrum Kultury Prawosławnej 2024.
