Głównym językiem liturgicznym Cerkwi prawosławnej w Polsce jest cerkiewnosłowiański. Jest tak od czasów uczniów świętych Cyryla i Metodego, którzy jako pierwsi przynieśli chrześcijaństwo w obrządku wschodnim na polskie ziemie. Jest to wystarczający powód, aby wierni znali ten język, a doskonaląc jego znajomość wspinali się na coraz wyższy stopień modlitewnych spotkań z Bogiem.
Znakomitą do tego pomocą jest najnowsza książka pióra jednego z najlepszych polskich znawców tego języka – ks. mitrata Stanisława (Eustachego) Stracha – „Szkolna gramatyka języka cerkiewnosłowiańskiego z podręcznym słownikiem cerkiewnosłowiańsko-polskim”.
Duchowny jest autorem ponad stu artykułów z zakresu tego języka i kilku książek, w których przybliżał gramatykę i składnię cerkiewnosłowiańskiego. Jest jednym z najaktywniejszych tłumaczy literatury cerkiewnosłowiańskiej na język polski. Od kilkunastu lat jest proboszczem parafii w Kędzierzynie-Koźlu, od 2018 roku także w Opolu.
Opracowanie jest kompendium wiedzy na temat cerkiewnosłowiańskiego, a nieco ponad połowę książki zajmuje podręczny słownik cerkiewnosłowiańsko-polski.
Słownik poprzedzają trzy części. W pierwszej autor podaje podstawowe informacje o alfabecie języka cerkiewnosłowiańskiego, zasadach pisowni, wymowie, akcentach, interpunkcji, regułach skracania wyrazów, używaniu liter jako cyfr. Druga poświęcona została morfologii języka cerkiewnosłowiańskiego. To przegląd części mowy tego języka, włącznie z deklinacjami, odmianami, koniugacjami, trybami, czasami. W części trzeciej autor przedstawia wiadomości ze składni cerkiewnosłowiańskiej, w tym również specyficzne konstrukcje, których nie ma w języku polskim. Najwięcej miejsca poświęca wypowiedzeniom pojedynczym i złożonym.
Myślę, że praca ks. Stracha zostanie z pewnością zauważona i doceniona.
O języku cerkiewnosłowiańskim autor pisze: „… w sposób czysty – nieskażony, oddaje treść greckiego oryginału Pisma Świętego (…), jak również myśl teologiczną Ojców Kościoła pierwszego tysiąclecia chrześcijaństwa. Po drugie – integruje prawosławne narody słowiańskie. Po trzecie – charakteryzując się głębią duchowości, zaspokaja potrzeby estetyczne prawosławnych Słowian, harmonizując, jak żaden inny język, ze stylem i oprawą prawosławnych nabożeństw. (…) Badania psychologiczne wskazują, że język cerkiewnosłowiański, podobnie jak inne języki, silnie oddziałuje na intuicję człowieka, ma wielki wpływ emocjonalny na jego podświadomość. Jeśliby prawosławne nabożeństwo zostało pozbawione tego języka, zrodziłoby to wśród wiernych poczucie pustki duchowej takiej, której nic nie będzie w stanie zrekompensować”.
Uczmy się zatem języka cerkiewnosłowiańskiego, poznawajmy jego tajniki, najlepiej z prac ks. Stanisława (Eustachego) Stracha, jak choćby prezentowana „Szkolna gramatyka”.
Jarosław Charkiewicz
Ks. mitrat Stanisław (Eustachy) Strach, Szkolna gramatyka języka cerkiewnosłowiańskiego z podręcznym słownikiem cerkiewnosłowiańsko-polskim, Kędzierzyn-Koźle 2025, ss. 325.
