Bieda po bieżeństwie, trud odbudowy, zamykanie, odbieranie, także burzenie cerkwi, brak prawnego zabezpieczenia Cerkwi – z tym głównie kojarzy się nam okres II Rzeczypospolitej w życiu prawosławnych w nowych polskich granicach.
Tymczasem wystawa „Drukarnia Synodalna” pokazuje, jak w tych warunkach, na jak wielką skalę rozwinięto misję poprzez słowo drukowane. Drukarnię Synodalną w latach 1923-1939, czyli w ciągu zaledwie szesnastu lat, opuściło około dwóch i pół tysiąca druków! Spod jej pras wychodziły księgi liturgiczne, akatysty, tak popularne w międzywojniu – pojedyncze lub ich zbiory, modlitewniki, bohohłasniki, podręczniki do nauki religii, dzieła naukowe, periodyki, także broszury, ulotki, druki pomocne w funkcjonowaniu parafii.
Wystawę w Białymstoku w Centrum Kultury Prawosławnej otworzyła 9 czerwca Magdalena Żdanuk, prezes Fundacji Oikonomos, bo pod auspicjami Fundacji prezentacja powstała. Była to jej, po Supraślu, druga odsłona. Kuratorem wystawy jest o. dr Ivan Nikulin, służący w parafii św. Jerzego w Białymstoku, który po nauce w seminarium duchownym w Jekatierinburgu i studiach w Moskiewskiej Akademii Teologicznej przybył wraz z matuszką, pochodzącą z Białegostoku, do Polski. O. Ivan, historyk badający głównie dzieje cerkiewnego drukarstwa, oraz współkurator wystawy dr Witali Michalczuk, pracownik Uniwersytetu Warszawskiego, zgłębiający m.in. okres międzywojenny w dziejach naszej Cerkwi, okazali się niezwykle kompetentnym tandemem, by taką prezentację przygotować. Towarzyszyli im wytrawni konsultanci, prof. Aleksander Naumow, slawista, opiekun na nowo gromadzonych zbiorów biblioteki supraskiej, do których to głównie sięgano tworząc wystawę, i o. Jarosław Jóźwik, kanclerz Akademii Supraskiej.
Wystawę tworzy kilka dużych plansz, zawierających podstawowe informacje o tym niezwykłym w skali Europy zjawisku, jakim była Drukarnia oraz umieszczone w gablotach pogrupowane tematycznie różne druki.
Dionizy (Waledyński), metropolita Cerkwi w Polsce w latach 1923-1948, był prawdziwym misjonarzem. Jego dokonania mogą kojarzyć się z dziełem księcia Konstantego Bazylego Ostrogskiego, który w ostatniej ćwiartce XVI wieku w rodowym Ostrogu założył Drukarnię i akademię. Do akademii zapraszał najlepsze umysły ówczesnej wschodniej i środkowej Europy, które pracowały także na rzecz tego, co tłoczyła drukarnia.
W Warszawie metropolita doprowadził do utworzenia przy Uniwersytecie Warszawskim Studium Teologii Prawosławnej. Do pracy w nim także zaprosił wybitne postacie z kraju i zagranicy, które miały duży wpływ na to, jakie księgi tłoczono w Drukarni. Przywołajmy niektóre nazwiska, związane często z wydziałem teologii i jednocześnie Drukarnią Synodalną jako autorzy. Byli to Nikołaj Arsienjew (1888-1977), teolog, filozof, religioznawca, wykładowca akademicki, zmarł w USA, św. Jan Szanghajski i San Francisco (Maksymowicz), urodzony w 1896 roku na terenach dzisiejszej wschodniej Ukrainy, niosący misję w Jugosławii, Chinach, w Europie zachodniej i w USA, zmarły w 1966 roku, Anton Kartaszow (1875-1960) – historyk, publicysta, minister wyznań Rządu Tymczasowego Rosji, profesor w Instytucie św. Sergiusza w Paryżu, Michał Zyzykin (1880-1960), historyk, prawnik, publicysta, wykładowca, archimandryta Hilarion (Basdekas) (1879-1946), teolog, absolwent Oxfordu, św. Grzegorz Peradze (1899-1942), badacz, wykładowca, który zginął w Auschwitz-Birkenau, metropolita Hilarion (Ohijenko, 1882-1972), filolog, historyk literatury i kultury.
Anna Radziukiewicz, fot. autorka
