Ikona Matki Bożej Trójrękiej (Tricheirousa, Trojeruczyca) jest dość rzadko spotykana w Polsce, ale czczona jest np. w cerkwi w Michałowie niedaleko Białegostoku. Powstanie tego wizerunku opisują dwie różne opowieści, a z nimi wiążą się dwie różne wersje ikony.
W starszej wersji ikona wiązana była z postacią św. Jana z Damaszku (około 675-749 roku). W okresie ikonoklazmu, ruchu sprzeciwiającego się kultowi obrazów i wizerunków, był ich obrońcą. Za karę cesarz bizantyński Leon III kazał uciąć mu dłoń i powieszono ją ku przestrodze na miejskim placu. Wieczorem tego samego dnia św. Jan uprosił władcę, aby oddał mu rękę. Przyłożył ją do rany i zaczął modlić się przed ikoną Bogarodzicy. Gdy zmęczony cierpieniem zasnął, we śnie objawiła mu się Matka Boża, która powiedziała „Jesteś uleczony. Pracuj teraz szczerze swą ręką”.
Wkrótce potem św. Jan z Damaszku opuścił rodzinne strony, zabierając ze sobą czczoną ikonę Matki Bożej. Umieścił na niej srebrne wotum w kształcie ręki. Według innego przekazu kazał domalować w dolnej części ikony dłoń, która miała przypominać o cudownym zrośnięciu jego ręki.
Na ikonach ta trzecia dłoń, umieszczona w dolnej lewej części obrazu, wygląda inaczej niż dłonie Matki Bożej. Jest najczęściej w jasnym kolorze, jakby była w rękawiczce lub została wykonana ze srebra.
Jej symboliczne znaczenie odczytuje się jako dowód cudu.
Oryginał średniowiecznej ikony znajduje się obecnie w monasterze Chilandar na Świętej Górze Atos.
Według drugiej, dużo nowszej, wersji ikona Matki Bożej Trójrękiej powstała w XVII wieku w monasterze Chilandar. Opisano to w latach osiemdziesiątych XVII wieku na podstawie starszych, ustnych relacji. Gdy ikonograf napisał ikonę Matki Bożej z Dzieciątkiem, pojawiła się na niej trzecia dłoń Marii. Zaskoczony malarz usiłował ją zamalować, ale pojawiała się ponownie. Na ikonie, wykonanej zgodnie z tym przekazem, trzecia ręka ma barwę cielistą, jest podobna do dłoni Matki Bożej, a nawet rękaw podobny jest do jej stroju.
Ikona Matki Bożej Trójrękiej jest ikoną z rodziny Hodegetria (Hodigitria), co w języku greckim znaczy „Przewodniczka” lub „Wskazująca Drogę”. W odróżnieniu od typowej Hodegetrii Dzieciątko trzymane jest tu przez Matkę na prawym ramieniu. Jest to zatem typ ikonograficzny Hodegetria Dexiokratousa, co można tłumaczyć jako „trzymająca na prawej ręce”. Lewą rękę Maria ma złożoną na piersi, wskazując nią Syna. Wzrok ma skierowany wprost. Jezus przedstawiony jest w pełnej postaci, prawą ręką błogosławi, w lewej często trzyma zwój pisma lub księgę. Charakterystyczny dla tego wizerunku Marii jest brak relacji między Nią a Dzieciątkiem.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Maria i Przemysław Pilichowie, fot. autorka
