W 1967 roku w łonie serbskiego patriarchatu doszło do raskołu – swoją autokefalię, nie uznaną przez żadną Cerkiew lokalną na świecie, jednostronnie ogłosiła Cerkiew Prawosławna Republiki Macedonii (wówczas w granicach Jugosławii). W roku bieżącym podczas kazania w dzień św. Jerzego Zwycięzcy biskup zwornicko-tuzlański Focjusz publicznie przyznał, że po wieloletniej przerwie, doszło do wznowienia dialogu między Cerkwią Serbską i tzw. Macedońską. Spotkanie w zamkniętym formacie w obecności serbskiego patriarchy Porfiriusza odbyło się na początku maja w Nišu. – Wzywam wszystkich do modlitwy o wyleczenie rozłamu 1967 roku – mówił władyka Focjusz. – Dla dobra Cerkwi i dwóch bratnich narodów. Z Bałkanów powiało nadzieją. Niespodziewanie trzy dni później Bałkanami zainteresował się Fanar. 9 maja synod patriarchatu konstantynopolitańskiego uznał Cerkiew macedońską i wszedł z jej duchowieństwem w łączność eucharystyczną. Biskupi konstantynopolitańscy ogłosili przy tym, że „wyleczyli w ten sposób ranę raskołu” i wezwali Cerkiew serbską do rozwiązania „kwestii administracyjnych” z raskolnikami w Macedonii Północnej. Zalegalizowaną strukturę zamierzają nazwać „Cerkwią Ochrydzką”. W nazwie tej zawarta jest idea, że jurysdykcja „Cerkwi Ochrydu”, analogicznie do Prawosławnej Cerkwi Ukrainy, utworzonej w 2018 roku z niekanonicznych struktur, obejmie wyłącznie terytorium Macedonii Północnej, a jej parafie w diasporze zostaną podporządkowane Fanarowi. Historię prawosławia w Macedonii oraz ocenę decyzji patriarchatu konstantynopolitańskiemu przedstawił Kiryłł Aleksandrow.
Kim są raskolnicy macedońscy? Macodończycy wywodzą swoją historię z Archidiecezji Ochrydzkiej, która istniała od XI do XVIII wieku. W 1019 roku, w wyniku podboju Bułgarii przez Bizancjum, zniesiono niezależną Cerkiew bułgarską, która posiadała status autokefalii i patriarchatu, a na jej miejscu powstała Archidiecezja Ochrydzka ze statusem autonomii w ramach patriarchatu konstantynopolitańskiego. Jej terytorium kanoniczne obejmowało Bułgarię, Macedonię, Serbię i Rumunię. Następnie, w miarę jak następowały zmiany sytuacji politycznej, Cerkwie w tych krajach odłączyły się od Archidiecezji Ochrydzkiej i przywracały (bądź uzyskiwały) swój status autonomiczny lub autokefaliczny.
W 1767 roku sułtan turecki zlikwidował archidiecezję Ochrydy, podporządkowując ją patriarchatowi konstantynopolitańskiemu jako metropolię Prespa. W 1913 roku stolica biskupia w Ochrydzie stała się częścią Serbskiej Cerkwi Prawosławnej, w 1915 – bułgarskiej, w 1919 roku ponownie serbskiej, w 1941 ponownie bułgarskiej, a od 1945 roku do dziś jest częścią Serbskiej Cerkwi Prawosławnej. Te częste zmiany jurysdykcji dają pewne podstawy do roszczeń do Archidiecezji Ochrydzkiej zarówno Serbii, jak i Bułgarii, a także Fanarowi.
Po drugiej wojnie światowej władze macedońskie, wspierane przez walczących z prawosławiem jugosłowiańskich komunistów, lobbowały za ideą utworzenia autonomicznej Macedońskiej Cerkwi Prawosławnej z centrum w Ochrydzie, czemu sprzeciwił się patriarchat serbski.
Nie udało się dojść do porozumienia i w 1967 roku ogłoszono autokefalię Prawosławnej Cerkwi Republiki Macedonii. Do niedawna nie była ona uznawana przez żadną lokalną Cerkiew, w tym Konstantynopol. W 1998 roku przedstawiciele Cerkwi serbskiej i macedońscy raskolnicy rozpoczęli negocjacje, które trwały cztery lata i zakończyły się podpisaniem Umowy z Nišu, na mocy której Cerkiew Macedońska otrzymała prawa najszerszej autonomii w łonie serbskiej Cerkwi. Jednak władze polityczne Macedonii nie pozwoliły macedońskim hierarchom na zatwierdzenie tego porozumienia na soborze. Wtedy część macedońskich wiernych, kierowana przez metropolitę Wełes Jana (Wraniszkowskiego) i część mnichów ponownie weszła w łączność z patriarchą serbskim.
Utworzyli Archidiecezję Ochrydzką, która nie jest uznawana przez władze Macedonii Północnej (dzisiejsza nazwa Macedonii), podczas gdy raskolnicy cieszą się ich pełnym poparciem.
W 2005 roku władze świeckie Republiki Macedonii zwróciły się do patriarchy Bartłomieja z prośbą o uznanie Cerkwi macedońskiej, ale spotkały się z odmową.
W 2009 roku Macedońska Cerkiew Prawosławna poinformowała o przyjęciu historycznej nazwy „Archidiecezja Ochrydzka” i zaczęła się tytułować „Macedońska Cerkiew Prawosławna – Archidiecezja Ochrydzka”. W 2017 roku podjęła nieudaną próbę uzyskania autokefalii z rąk Cerkwi bułgarskiej
W 2019 roku wybuchł międzynarodowy skandal. Rosyjscy pranksterzy (z ang. prank – żart, wkręcenie) Wowan i Leksus, którzy – podszywając się pod znane osobistości – przeprowadzili rozmowy m.in. z przywódcami Francji, Turcji, Ukrainy, a w 2020 roku z premierem Mateuszem Morawieckim, opublikowali nagranie z premierem Macedonii Zoranem Zajewem, w którym zgłosił gotowość wręczenia łapówki patriarsze Bartłomiejowi za tomos o autokefalii Macedońskiej Cerkwi Prawosławnej.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
oprac. Ałła Matreńczyk
fot. spzh.news
