Rok 2023, na wniosek arcybiskupa białostockiego i gdańskiego Jakuba, został ogłoszony przez marszałka sejmiku województwa podlaskiego Rokiem Kodeksu Supraskiego, po uprzednim zaakceptowaniu propozycji przez radnych sejmiku wojewódzkiego. Patronat honorowy nad obchodami Roku objął prezydent Rzeczypospolitej Andrzej Duda, a partnerem strategicznym jest województwo podlaskie.
21 czerwca w bibliotece Akademii Supraskiej odbyła się konferencja prasowa na temat tego wydarzenia. W konferencji wziął udział arcybiskup Jakub, biskup supraski Andrzej, kanclerz Akademii Supraskiej o. Jarosław Jóźwik, konsul honorowy Bułgarii Witold Karczewski, slawista prof. Aleksander Naumow, prezes Fundacji Oikonomos, sekretarz komitetu obchodów Roku Magdalena Żdanuk, dyrektor departamentu kultury urzędu marszałkowskiego Agata Puchalska. Przybył poseł Eugeniusz Czykwin i radni sejmiku województwa podlaskiego – Sławomir Nazaruk i Mikołaj Janowski.
– Kodeks to rękopis, zabytek piśmiennictwa słowiańskiego stworzony w języku starocerkiewnosłowiańskim, pochodzący z Bułgarii, napisany na początku XI wieku. Minęło dziesięć stuleci od jego stworzenia, pięć od czasu, gdy trafił do monasteru w Supraślu, w dokładnie nie znanych okolicznościach – mówił władyka Jakub. I ostatnia data, którą znamy dokładnie – 200 lat temu odkrył Kodeks ks. Michał Bobrowski i zaprezentował go światu. Podzielił rękopis, w celach badawczych, na części. Dlatego dziś rękopis jest przechowywany w trzech różnych miejscach – największa część w Bibliotece Narodowej w Warszawie i dwie pozostałe w bibliotekach w Lubljanie i W Petersburgu.
Wspomniał władyka o najnowszych, XX-wiecznych losach rękopisu – jego zaginięciu i tajemniczym wywiezieniu do Stanów Zjednoczonych, ponownym odkryciu i triumfalnym powrocie na statku „Batory” do Polski. Stwierdził, że rok 2023 jest bardzo odpowiedni do tego, by przypomnieć o tym rękopisie, tak ważnym i dla Cerkwi i dla regionu, świadczącym o kontaktach, jakie miały miejsce już pięć wieków temu między Supraślem a Bałkanami i trwają nadal. Zauważył, że możemy być dumni z tego, że istnieje taki rękopis, będący dowodem na to, że Supraśl już w XVI wieku był silnym ośrodkiem duchowym i intelektualnym.
– Cieszę się, że marszałek, zarząd województwa i radni jednogłośnie zadecydowali, że ten rok jest Rokiem Kodeksu Supraskiego.
Podziękował wszystkim, który włączyli się w obchody Roku.
– To bardzo ważna dla naszego regionu inicjatywa – stwierdził Artur Kosicki. – Marzeniem moim jest, by choć na dzień – dwa wypożyczyć Kodeks ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie i pokazać go podczas międzynarodowej konferencji, która odbędzie się we wrześniu w Białymstoku w Pałacu Branickich i w Supraślu. Dodał, że jeśli w czasie pandemii covid-19 udało się zarządowi województwa sprowadzić Święty Ogień z Jerozolimy, to może i uda się sprowadzić Kodeks, który oczywiście jest dostępny w różnych wydaniach i w formie elektronicznej.
– Bardzo się cieszę, że znalazłem się w 2020 roku tutaj w Supraślu i że możemy świętować wydarzenia, związane z piśmiennictwem słowiańskim i alfabetem cyrylickim – mówił Aleksander Naumow. – Głagolicy nie używamy, a cyrylica w naszym kręgu cywilizacyjnym coraz bardziej odchodzi w zapomnienie, zwłaszcza z powodu powszechności internetu, donoszącego treści w łacince. Dlatego tym bardziej powinniśmy pamiętać o cyrylickim dziedzictwie. A Kodeks Supraski jest cyrylicki, to największy objętościowo kodeks pisany cyrylicą. Cyrylica jest naszym wspólnym dziedzictwem. Bułgarzy są dumni z tego, że wprowadzili cyrylicę na euro, banknoty Unii Europejskiej, choć ta waluta nie jest w obiegu w ich kraju.
– Cyrylica jest dowodem na wysokiej klasy kulturę chrześcijańską w ogóle, wschodniego chrześcijaństwa w szczególności, świadczy też o ciągłości tej kultury. I chociaż było mnóstwo zmian jurysdykcyjnych i politycznych, to alfabet, chrześcijańska duchowość, trwają ponad granicami i nasze ludzkie podziały nie sięgają nieba.
Wskazał profesor na serię Biblioteczki Akademii Supraskiej. W jej ramach wydano książki o św. Mikołaju, o Franciszku Skorynia, w przygotowaniu jest opracowanie „Święta i święci Kodeksu Supraskiego”, nad którą pracuje Jarosław Charkiewicz.
O Kodeksie Supraskim trzeba mówić – uważa profesor, ponieważ ludzie kojarzą go często z kodeksem prawnym, cywilnym, karnym, a to jest zbiór kazań i żywotów świętych których pamięć przypada na marzec, kiedy jest Wielki Post ale bywa i Wielki Tydzień i Wielkanoc. Są tu zgromadzone kazania na ten okres i krąg wielkotygodniowy i paschalny.
– To jest bardzo dobra, ciekawa literatura – teksty z trzeciego, czwartego, piątego wieku pisane pięknym językiem. Myślę, że ten Rok będzie sprzyjać wzrostowi zrozumienia dla tego rękopisu.
W ramach Roku jest przygotowywane tłumaczenie na język polski całego Kodeksu Supraskiego. To zaiste wielkie wyzwanie. O nim mówił o. Jarosław Jóźwik: – Dzieło tłumaczą wybitni slawiści z ośrodków krakowskiego, poznańskiego i młodzi specjaliści z Białegostoku, w tym spora ilość duchownych. Wszyscy tłumacze zrzekli się honorarium za swój niebagatelny trud. Wydawcą tłumaczenia – pierwszego na współczesny język narodowy – będzie Książnica Podlaska i Fundacja Oikonomos. 8 grudnia, kiedy świętujemy pamięć św. Klimenta Ochrydzkiego, dzieło ma być zaprezentowane.
– Reprint Kodeksu już jest – uzupełnił władyka Jakub. – Tego dzieła dokonali Bułgarzy. Dlatego my zdecydowaliśmy je przetłumaczyć na język nowożytny.
Stały współpracownik Akademii Supraskiej, grafik Jakub Aleksander Sobczak, wystylizował łacińskie litery na kształt tych, które widnieją na stronach Kodeksu Supraskiego. To twórcza i żmudna praca – stworzenia nowego kroju liter podejmują się zazwyczaj całe zespoły. Ten krój pojawi się w polskim tłumaczeniu, będziemy z niego korzystać przy innych rocznicowych okazjach.
– Chcemy to dzieło opatentować – powiedział Naumow.
O. Jarosław poinformował i o innych inicjatywach Roku– ustawieniu trzech pulpitów/anałojów, rzeźbionych w kamieniu przez Leona Naumiuka – w Supraślu, Wólce Wygonowskiej, miejscu urodzin ks. Michała Bobrowskiego i w Białymstoku oraz posadzeniu pamiątkowych dębów w tych miejscowościach; o książce dla najmłodszych, opowiadającej o Kodeksie piórem Anety Prymaki, z ilustracjami prof. Małgorzaty Dmitruk i projektem prof. Ryszarda Kajzera z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Konferencję naukową organizowaną przez Akademię Supraską będzie współorganizowała Ambasada Bułgarii w Warszawie i Bułgarska Akademia Nauk. Odbędzie się 22-24 września w Białymstoku i Supraślu. Koszty wydania materiałów konferencyjnych zobowiązała się pokryć strona bułgarska. W jej trakcie będą zaprezentowane dwie książki dotyczące Kodeksu (dla dzieci oraz o świętach i świętych Kodeksu) i płyta z ponad trzydziestoma utworami muzyki cerkiewnej inspirowana Kodeksem Supraskim, w wykonaniu trzech chórów. Nad płytą pracują m.in. diakon Piotr Piotrowski i Michał Uścinowicz.
Projekt pamiątkowych medali oraz tablicy, upamiętniającej obchody jubileuszu Kodeksu, fundowanej przez konsula honorowego Bułgarii, wykonała Katarzyna Gliwa.
Wiszą już dwie wystawy, opowiadające o Kodeksie – jedna na ogrodzeniu katedry św. Mikołaja w Białymstoku, stworzona przez Bułgarów i druga na parkanie monasteru supraskiego, zorganizowana przez fundację Oikonomos i Akademię Supraską. Ostatnia opowiada o środowisku w jakim przebywał Kodeks w supraskiej klasztornej bibliotece aż do XIX wieku.
Witold Karczewski podziękował wszystkim za dobrą wolę. – Obchody Roku przyczynią się do poznania Kodeksu i promocji województwa – stwierdził. Zgłoszone też potrzebę nazwania w Białymstoku ronda imieniem Kodeksu Supraskiego, a w Supraślu – ulicy imieniem ks. Michała Bobrowskiego.
Anna Radziukiewicz
fot. autorka
