Rok 2023 dobiegł końca. Był bardzo trudny dla Ukrainy, Ukraińców i Ukraińskiej Prawosławnej Cerkwi. Przypominamy dwanaście najważniejszych, naszym zdaniem, wydarzeń.
1. Ekspertyza Statutu Ukraińskiej Prawosławnej Cerkwi (UPC) wydana przez Państwową Służbę ds. Etnopolityki i Wolności Sumienia
1 lutego Państwowa Służba ds. Etnopolityki i Wolności Sumienia opublikowała wyniki swojej „ekspertyzy” i stwierdziła, że UPC stanowi integralną część Ruskiej Cerkwi Prawosławnej i jest jej podporządkowana. Co więcej, ekspertów nawet nie zaniepokoił fakt, że w nowym statucie UPC w ogóle nie ma wzmianki o Ruskiej Cerkwi Prawosławnej, a UPC jest niezależna we wszystkich strefach cerkiewnego życia.
„Przyjęcie nowej redakcji Ustawu o kierowaniu UPC (z 27 maja 2022) oraz postanowienia Soboru UPC nie doprowadziły do zerwania cerkiewno-kanonicznego związku z Ruską Cerkwią Prawosławną. Status UPC, cieszącej się pewnymi cechami niezależności, ale nie stanowiącej Cerkwi autokefalicznej, pozostaje niezmieniony” – poinformowała Państwowa Służba.
Ta „ekspertyza” otworzyła drogę do legislacyjnego zakazu działalności UPC, projekt ustawy w tej sprawie w pierwszym czytaniu został już przegłosowany.
Profesor teologii na Uniwersytecie w Münster, Thomas Bremer, nazwał tę „ekspertyzę” stronniczą i manipulacyjną oraz stwierdził, że niedopuszczalne jest stosowanie praktyki odpowiedzialności zbiorowej i zakaz całego wyznania na podstawie postępowania karnego wytoczonego przeciwko pojedynczym osobom.
2. Początek „służenia” Prawosławnej Cerkwi Ukrainy (PCU) w Ławrze.
Po zerwaniu przez Ministerstwo Kultury umowy z UPC na arendę świątyń Zaśnięcia i Trapieznoj cerkwi w Ławrze Górnej, zaczęło tam „służyć” PCU. Pierwsze „nabożeństwo”, odprawione przez Epifanija (Sergiusza Dumienkę) w Uspienskiej cerkwi odbyło się na Boże Narodzenie 7 stycznia. Wzięli w nim udział najwyżsi urzędnicy państwowi – premier Denis Szmygal, przewodniczący Rady Najwyższej Rusłan Stefanczuk, zastępca szefa Kancelarii Prezydenta Cyryl Tymoszenko.
Na swoje pierwsze „nabożeństwa” w Ławrze PCU jeszcze była w stanie zadbać o frekwencję parafian. Wykorzystano w tym celu bezpłatne autobusy zwożące wiernych z innych regionów, prowadzono aktywną kampanię agitacyjną na portalach społecznościowych.
Ale wszystkie inne nabożeństwa PCU odbywały się i odbywają w praktycznie pustych cerkwiach. Wiele zagarniętych przemocą świątyń w miastach i na wsiach Ukrainy pozostaje zamkniętych, ponieważ ci, którzy je odebrali, nie chcą się w nich modlić.
3. Wizyta członków Świątobliwego Synodu u Prezydenta.
20 marca odbyło się kolejne posiedzenie Świątobliwego Synodu UPC. Poruszono sprawy związane z podejmowanymi przez władze próbami wypędzenia wspólnoty monastycznej UPC z Kijowsko-Pieczerskiej Ławry, a także kwestie naruszania praw obywateli Ukrainy do wolności wyznania. Członkowie Synodu postanowili udać się do Kancelarii Prezydenta na spotkanie z Wołodymyrem Zełeńskim.
Do biskupów UPC wyszedł przedstawiciel prezydenta, aby „przyjąć apelację”, władycy jednak nalegali na osobiste spotkanie z gwarantem Konstytucji. Odmówiono im tego. Starsi ludzie zmuszeni byli stać dwie godziny, ale Wołodymyr Zełenski nie raczył się z nimi spotkać. Aby „rozwiązać” sytuację, włączono syrenę, alarm trwał 15 minut. Tylko po to, żeby zmusić biskupów do rezygnacji z czekania. To jasno i jednoznacznie pokazało stosunek władz do UPC i jego wielomilionowej rzeszy wiernych.
4. Operacja specjalna w Ławrze, zdrada Łotysza.
Po tym, jak Ministerstwo Kultury odmówiło przedłużenia z dniem 1 stycznia dzierżawy UPC dwóch cerkwi Ławry Górnej, przyszła kolej na Ławrę Dolną. Pod śmiesznymi pretekstami władze zerwały z Cerkwią umowę najmu na czas nieokreślony wszystkich świątyń i budynków Dolnej Ławry i zażądały opuszczenia pomieszczeń do 29 marca. Mnisi mogliby pozostać – musieliby jednak przejść do PCU. Wszyscy odmówili, z wyjątkiem jednego, Awraamija Łotysza, którego Dumienko (zwierzchnik PCU) za zdradę nagrodził stanowiskiem „p.o. namiestnika”. Władze przydzieliły Łotyszowi mieszkanie w budynku, który zajmował metropolita Onufry.
Wierni stanęli w obronie sanktuarium. Począwszy od 29 marca, kiedy urzędnicy Zespołu Historycznego Kijowsko-Pieczerska Ławra przyszli odebrać pomieszczenia, setki parafian przybyło na modlitwę nie wpuszczając ich do budynków. Z drugiej strony pod Ławrą pojawili się sprowadzeni aktywiści, którzy domagali się wydalenia mnichów i przekazania Ławry PCU.
Następnie Zespół, przy pomocy sił specjalnych i policji, przejął kilka budynków Ławry, ale nie udało mu się przejąć kontroli nad całym monasterem. Konflikt przeniósł się na poziom sądowy. Władze nie doczekały się przejścia mnichów do Dumienki. Aby osiągnąć jakiekolwiek zwycięstwo, Zespół od sierpnia zabronił wszystkim – z wyjątkiem mnichów i swoich pracowników – wstępu na terytorium Dolnej Ławry. Teraz można oddać cześć moszczom kijowsko-pieczerskich świętym tylko za pieniądze w ramach wycieczki. Jednocześnie pod murami monasteru codziennie gromadzą się wierni na modlitwę.
5. Sprawy karne przeciwko hierarchom.
Organy ścigania przekazały sądom sprawy karne przeciwko czterem biskupom UPC.
W sierpniu Sąd Miejski w Winnicy skazał obecnego zwierzchnika tulczynskiej diecezji, metropolitę Jonatana (Jeleckiego), na pięć lat więzienia z konfiskatą mienia pod zarzutem usprawiedliwiania rosyjskiej agresji na Ukrainę. Biskup i jego prawnicy nie zgodzili się z wyrokiem i złożyli apelację, która jest obecnie rozpatrywana, a sam metropolita Jonatan przebywa w areszcie domowym. Jednocześnie pojawiły są nagrania wideo, pokazujące, jak przedstawiciele ukraińskiej służby bezpieczeństwa fałszują sprawę przeciwko metropolicie, podrzucając mu podczas rewizji ulotki. Ale na sądzie nie zrobiło to specjalnego wrażenia.
20 października SBU i Prokuratura Generalna skierowały do sądu akt oskarżenia przeciwko namiestnikowi Kijowsko-Pieczerskiej Ławry, metropolicie Pawłowi (Lebiedziowi), podejrzanemu o „podżeganie do nienawiści na tle religijnym” i „usprawiedliwianie zbrojnej agresji Federacja Rosji przeciw Ukrainie”. Grozi mu do ośmiu lat więzienia i konfiskata mienia.
O „podżeganie do nienawiści religijnej” oskarżony jest także metropolita czerkasko-kaniewski Teodozjusz (Snigirew), którego sprawa jest rozpatrywana przez sąd.
O podobne zarzuty oskarżany jest także metropolita Longin (Żar), bohater Ukrainy, opiekun czterystu sierot, z których wiele z nich jest obarczonych wysokim stopniem niepełnosprawności. Jego słowa o prześladowaniach sprawami karnymi mogą posłużyć za kwintesencję stosunku duchowieństwa i wiernych do prześladowań i ich prześladowców: „Mówię – to radość, kiedy skosztujesz czegoś z tych gorzkich sądów, czy więzień – co dalej będzie, nie wiem, nie obchodzi mnie to. Najważniejsze, że cierpimy za naszą wiarę! Za naszą Ukraińską Prawosławną Cerkiew. (…) Prosiłem Pana Boga, aby Pan zmiłował się nad wszystkimi prześladowcami, którzy dziś podnieśli ręce na Cerkiew Bożą i na sług Cerkwi. Wstydzę się, że tak się dzieje – jesteśmy sądzeni bez powodu”.
6. Pogromy i zajmowanie świątyń.
W 2023 roku zajmowanie cerkwi i niebywała przemoc wobec wiernych weszły na wyższy poziom. Działania PCU i władz po prostu szokują arogancją i okrucieństwem. Na zachodniej Ukrainie w ciągu miesiąca zajęto cerkwie katedralne UPC w Iwano-Frankowsku, Lwowie, Waraszu, Szepietowce, Chmielnickim, Białej Cerkwi. A w małych miasteczkach i wsiach zabrane cerkwie idą w setki.
7. Zajęcie przez Ruską Cerkiew Prawosławną Berdiańskiej, Chersońskiej i innych diecezji.
Ale nie tylko PCU przejmuje świątynie UPC. Ruska Cerkiew Prawosławna na terenach zajętych przez wojska rosyjskie robi to także. Już w miesiąc po rozpoczęciu wojny, 24 marca 2022 roku, Synod Ruskiej Cerkwi Prawosławnej utworzył dość dziwną strukturę – Zarząd Patriarchatu Moskiewskiego do spraw diecezji w krajach bliskiej zagranicy. A 30 września 2022 roku, kiedy na Kremlu podpisano dokumenty dotyczące aneksji przez Rosję.obwodów chersońskiego, zaporoskiego, donieckiego i ługańskiego, przedstawiciele patriarchatu moskiewskiego ogłosili, że diecezje ukraińskie na tych terytoriach zostaną przekazane temu zarządowi. Stało się to w 2023 roku ze sformułowaniem „w odpowiedzi na apel duchowieństwa i wiernych o przyjęcie ich do Ruskiej Prawosławnej Cerkwi”.
27 grudnia Synod Ruskiej Cerkwi Prawosławnej podjął decyzję o utworzeniu diecezji skadowskiej z ośrodkiem katedralnym w Skadowsku na terenie diecezji chersońskiej UPC, która znajduje się na terenach zajętych przez Federację Rosyjską. Jak napisano w tekście, decyzja ta została podjęta w odpowiedzi na „apel” skierowany do patriarchy Cyryla „większości” duchowieństwa diecezji chersońskiej UPC oraz sióstr z monasteru św. Mikołaja.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Cyryl Aleksandrow
tłum. Ałła Matreńczyk
fot. spzh.news
