Biblioteka Akademii Supraskiej wzbogaciła się o cenną pozycję – reprint pomnika prawosławnego piśmiennictwa z czasów państwa polsko-litewskiego, czyli Ewangeliarz Mateusza Dziesiątego. Kopię, wraz z drugim tomem, zawierającym studia i katalog iluminacji, wydano w Sankt Petrsburgu, gdzie w Bibliotece Rosyjskiej Akademii Nauk znajduje się oryginał dzieła z początku XVI wieku. Wydano 416 sztuk reprintu, z czego 12 trafiło do Polski.
Mateusz Dziesiąty to postać wybitna. Kopista, iluminator, redaktor, tłumacz, znawca śpiewu, założyciel monasterskiego skryptorium. Człowiek świecki, pochodzący z Toropca (dziś w Rosji, w obwodzie twerskim), przedstawiciel bogobojnego rodu, dziesiąty z rodzeństwa – wiemy to z części autobiograficznej całości dzieła Mateusza. Trafił do Supraśla z Wilna, gdzie w 1502 roku rozpoczął pracę nad kodeksem zawierającym część ksiąg starotestamentowych, Nowy Testament, fragmenty cerkiewnego ustawu. Całość nazwano Dziesiatogławem. By sporządzić taki kodeks w języku słowiańskim, trzeba było być erudytą, zebrać, a czasem ponownie przetłumaczyć uświęcone teksty. W tym czasie jedyną kompletną Biblią była kopia wykonana w 1144 roku z polecenia arcybiskupa Nowogrodu Wielkiego Genadiusza. Posiadanie pełnego przekładu Pisma Świętego było dla prawosławnych obywateli państwa polsko-litewskiego sprawą priorytetową.
Kiedy, w 1506 roku, zmarł przychylny prawosławiu król Aleksander Jagiellończyk, kopista przeniósł się w miejsce, nad którym opiekę sprawował Aleksander Chodkiewicz, człowiek możny i przychylny takiemu dziełu. Swoją pracę Mateusz Dziesiąty ukończył właśnie w supraskim monasterze. Rękopis, ukazujący kaligraficzny i iluminatorski talent kopisty, znajdował się w monasterskiej bibliotece do XIX wieku.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Natalia Klimuk
