Dzisiaj Chrystus przyszedł nad Jordan, aby zostać ochrzczonym, dzisiaj Jan dotyka głowy Władcy. Moce niebieskie przeraziły się, przesławną widząc tajemnicę, morze ujrzało i uciekło, Jordan zobaczył i cofnął wody swoje. My zaś, oświeceni, wołamy: Chwała objawionemu Bogu i na ziemi poznanemu, który oświecił świat!
Dzisiaj Stwórca niebios i ziemi przychodzi w ciele nad Jordan, Bezgrzeszny prosi o chrzest, aby oczyścić świat z fałszu wroga, i chrzczony jest przez sługę Władca wszystkich, i przez wodę daruje oczyszczenie rodzajowi ludzkiemu. Jemu zaśpiewajmy: Objawiłeś się, Boże nasz, chwała Tobie.
Przyjdźcie, wierni, zobaczmy, gdzie chrzczony jest Chrystus, idźmy wprost do rzeki Jordan, do głosu wołającego na pustyni, i zobaczymy tam Stwórcę Adama, dotykanego dłonią sługi ze względu na niewypowiedzianą łaskawość i do Niego donośnie zawołajmy: Przyszedłeś i objawiłeś się, w Jordanie uświęcając wody.
(stichery z nabożeństwa święta Chrztu Pańskiego)
Rzeka Jordan, w której wodach Jezus Chrystus w wieku około trzydziestu lat (Łk 3,23) przyjął chrzest z rąk św. proroka Jana Chrzciciela, wspominana jest w Piśmie Świętym ponad sto osiemdziesiąt razy. Według tradycji chrzest Chrystusa odbył się w nocy i podczas tego wydarzenia obecny był tłum ludzi. Św. Jan Damasceński (ok. 675-749) naucza, że Chrystus przyjął chrzest nie dlatego, że potrzebował oczyszczenia, był bowiem bez grzechu, lecz aby uświęcić wodę i dać nam przykład do naśladowania. Uczynił to także, aby objawić tajemnicę Świętej Trójcy i pokazać, że do Królestwa Bożego nie wejdzie żaden nieochrzczony. Zgodnie ze słowami Zbawiciela: Jeśli ktoś się z wody i Ducha nie narodzi, nie może wejść do Królestwa Bożego (J 3,5). Chrystus, Nowy Adam, za sprawą swego chrztu w rzece Jordan uświęcił całe stworzenie.
Istnieje wiele wersji dotyczących źródłosłowu nazwy rzeki. Jedna z nich głosi, że Jordan wywodzi się od hebrajskiego czasownika yarad, oznaczającego „spływać”, „zstępować” i nawiązuje do charakteru rzeki, która biegnie z północy na południe ku najniższemu obszarowi lądu na świecie. Największa i najważniejsza rzeka Izraela przez większą część swojego koryta płynie przez tereny pustynne poniżej poziomu morza, zatem jest najniżej położoną rzeką na ziemi.
Źródła Jordanu znajdują się na granicy Syrii, Libanu i Izraela na wysokości około 550 metrów nad poziomem morza, u południowego podnóża Hermonu (2814 m). Jest to najwyższy szczyt pasma górskiego Antylibanu wiecznie pokryty śniegiem, który – topiąc się – zasila trzy główne odcinki źródłowe Jordanu, czyli potoki Hasbani, Leddan, Banijas. Łączą się one w jeden nurt na wysokości 43 metrów nad poziomem morza w dolinie Hula, znajdującej się pomiędzy wzgórzami Górnej Galilei i Wzgórzami Golan w północnej części Izraela. Dalej spadek rzeki jest jeszcze bardziej intensywny, gdyż Jordan na wysokości 210 metrów poniżej poziomu morza wpada do Jeziora Tyberiadzkiego (J 6,1), nazywanego również Galilejskim (Mt 4,18), Genezaret (Łk 5,1) lub Kinneret (Lb 34,11), które jest najniżej położonym jeziorem słodkowodnym na ziemi. Obserwuje się tam interesujące zjawisko, gdyż wody rzeki nie mieszają się zbytnio z wodami jeziora i dlatego już w dawnych czasach podkreślano ich odrębność. Ostatni odcinek Jordanu liczy około stu kilometrów, ale ze względu na liczne meandry rzeka jest o wiele dłuższa. Jordan uchodzi deltą do Morza Martwego na wysokości około 430 metrów poniżej poziomu morza. Odległość w linii prostej od źródeł do ujścia to około 180 kilometrów, natomiast całkowita długość rzeki wraz z zakolami sięga około 250 kilometrów. Szerokość Jordanu jest zmienna i wynosi od 5 do 40 metrów w niektórych miejscach w czasie wiosennego rozlewu. Głębokość rzeki na północy sięga dwóch metrów, ale w większości jest to niewiele ponad metr.
W Biblii nazwa rzeki Jordan pojawia się po raz pierwszy w Księdze Rodzaju, w której opisana jest historia patriarchy Abrahama i jego bratanka Lota, dokonującego wyboru miejsca swego osiedlenia: Lot, spojrzawszy przed siebie, spostrzegł, że cała okolica wokół doliny Jordanu (…) jest bardzo urodzajna, była ona bowiem jak ogród Pana, jak ziemia egipska. Lot wybrał sobie zatem całą tę dolinę Jordanu (Rdz 13,10-11).
W Starym Testamencie wzmianki o rzece zawarte są w przeważającej większości w księgach historycznych, natomiast u proroków jedynie sześć razy, w Księdze Psalmów trzykrotnie i raz w Księdze Hioba. Jordan wymieniany jest przede wszystkim w znaczeniu geograficznym, jako granica – Kanaanu: będzie biegła wzdłuż Jordanu i zakończy się przy Morzu Słonym (Lb 34,12), między pokoleniami Izraela: Granicą ziemi synów Rubena był Jordan (Joz 13,23), Jordan ma stanowić granicę aż do Morza Wschodniego koło Tamar (Ez 47,18), Moabu: za Jordanem, w kraju Moabu, począł Mojżesz wpajać to prawo (Pwt 1,5), a także jako punkt odniesienia: A gdy przybyli do Goren-Haatad, które leży po drugiej stronie Jordanu (Rdz 50,10-11), miejsce przeprawy: Gdy przejdziecie Jordan, postawicie te kamienie, jak ja wam dziś nakazuję (Pwt 27,4), punkt na drodze morskiej: Pan w przyszłości chwałą okryje drogę do morza, wiodącą przez Jordan (Iz 8,23).
W historii Narodu Wybranego rzeka Jordan odgrywa ważną rolę jako miejsce uroczystego wkroczenia do Ziemi Obiecanej: Gdy więc lud wyruszył (…), by przeprawić się przez Jordan, kapłani niosący Arkę Przymierza szli na czele ludu. Zaledwie niosący arkę przyszli nad Jordan, (…) zatrzymały się wody płynące z góry i utworzyły jakby jeden wał na znacznej przestrzeni (…), podczas gdy wody spływające do morza Araby, czyli Morza Słonego, oddzieliły się zupełnie, a lud przechodził naprzeciw Jerycha. Kapłani niosący Arkę Przymierza Pańskiego stali mocno na suchym łożysku w środku Jordanu, a tymczasem cały Izrael szedł po suchej ziemi, aż wreszcie cały naród skończył przeprawę przez Jordan (Joz 3,14-17).
Rzeka Jordan podczas tego wydarzenia występuje w podobnym znaczeniu, jak Morze Czerwone w czasach wyjścia Izraelitów z Egiptu i jest posłuszna rozkazowi Bożemu: Izrael przeszedł przez ten Jordan jak po suchej ziemi, gdyż Pan, Bóg wasz, wysuszył przed wami wody Jordanu, aż przeszliście, podobnie jak to uczynił Pan, Bóg wasz, z Morzem Czerwonym, które osuszył przed naszymi oczami, aż przeszliśmy. Wszystkie ludy ziemi powinny poznać, że potężna jest ręka Pana (Joz 4,22-24). W Księdze Psalmów poszczególne wersety odnoszą się bezpośrednio do tej historii: Przyjdźcie i patrzcie na dzieła Boga: dokonał dziwów pośród synów ludzkich! Morze na suchy ląd zamienił; pieszo przeszli przez rzekę: wielce Nim się radujmy! (Ps 66,6); Ujrzało morze i uciekło, Jordan bieg swój odwrócił (Ps 114,3).
Księgi starotestamentowe wskazują, że rzeka Jordan to miejsce święte, gdyż tam przemawiał Bóg: Mówił Pan do Mojżesza na równinach Moabu w pobliżu Jordanu (Lb 35,1), w jej okolicy nadano prawa i przykazania: To są przykazania i prawa, które na równinach Moabu nad Jordanem, naprzeciw Jerycha, Pan dał Izraelitom za pośrednictwem Mojżesza (Lb 36,13), natomiast jej brzegi stały się miejscem, gdzie pokolenia zajordańskie zbudowały ołtarz ku czci Pana: Gdy przybyli w okolicę nad Jordanem, położoną jeszcze w kraju Kanaan, potomkowie Rubena, potomkowie Gada i połowa pokolenia Manassesa zbudowali tam ołtarz nad brzegiem Jordanu, ołtarz wyglądający okazale (Joz 22,10).
Istotne znaczenie rzeka Jordan odgrywa w dziejach proroków Eliasza i jego ucznia Elizeusza: Pięćdziesiąt osób z uczniów proroków poszło i stanęło z przeciwka, z dala, podczas gdy oni obydwaj przystanęli nad Jordanem. Wtedy Eliasz zdjął swój płaszcz, zwinął go i uderzył wody, tak iż się rozdzieliły w obydwie strony. A oni we dwóch przeszli po suchym łożysku (2 Krl 2,7-8). W wodach Jordanu ma miejsce cud uzdrowienia Naamana: Elizeusz zaś kazał mu przez posłańca powiedzieć: – Idź, obmyj się siedem razy w Jordanie, a ciało twoje będzie takie jak poprzednio i staniesz się czysty! Odszedł więc Naaman i zanurzył się siedem razy w Jordanie, według słowa męża Bożego, a ciało jego na powrót stało się jak ciało małego dziecka i został oczyszczony (2 Krl 5,10.14).
W Nowym Testamencie rzeka Jordan występuje piętnaście razy, ale jedynie w Ewangeliach. Wymieniana jest jako punkt odniesienia dla określenia krainy „za Jordanem”, miejsca wydarzeń biblijnych: Gdy Jezus skończył te słowa, odszedł z Galilei i przyszedł w okolice Judei po tamtej stronie Jordanu (Mt 19,1), Wyruszywszy stamtąd, udaje się do krainy judzkiej i za Jordan (Mk 10,1). Wyznacza także miejsce działalności św. Jana Chrzciciela: Wówczas wychodziła do niego cała Jerozolima i cała Judea, i cała okolica Jordanu, i byli chrzczeni przez niego w rzece Jordan wyznając swoje grzechy (Mt 3,-5-6); I przyszedł do całej krainy nad Jordanem, zwiastując chrzest ku nawróceniu dla odpuszczenia grzechów (Łk 3,3); Odpowiedział im Jan, mówiąc: – Ja chrzczę w wodzie; wśród was stanął Ten, którego wy nie znacie. To jest Ten, który po mnie idzie, uprzedził mnie, któremu ja nie jestem godny rozwiązać rzemyka Jego sandała. Działo się to w Betabarze po tamtej stronie Jordanu, gdzie Jan chrzcił (J 1,26-28).
Rzeka Jordan pojawia się w bezpośrednim opisie chrztu Chrystusa: Wtedy przybywa Jezus z Galilei nad Jordan do Jana, by być przez niego ochrzczonym. Jan zaś zabraniał Mu, mówiąc: – To ja potrzebuję być przez Ciebie ochrzczony, a Ty przychodzisz do mnie? Odpowiadając zaś Jezus rzekł mu: – Ustąp teraz! Tak bowiem trzeba nam wypełnić wszelką sprawiedliwość. Wtedy ustępuje Mu. Kiedy zaś Jezus został ochrzczony, natychmiast wyszedł z wody. I oto niebiosa Mu się rozwarły i ujrzał Ducha Bożego zstępującego niby gołębica i przychodzącego na Niego. I oto głos z niebios mówiący: – Ten jest Synem Moim umiłowanym, w Nim znalazłem upodobanie (Mt 3,13-17); W tych właśnie dniach zdarzyło się, że przyszedł także Jezus z Nazaretu w Galilei i został ochrzczony przez Jana w Jordanie. W chwili, gdy wychodził z wody, ujrzał rozdzierające się niebiosa i Ducha osiadającego na Nim niby gołębica. A z niebios rozległ się głos: – Ty jesteś Moim Synem umiłowanym i w Tobie znalazłem upodobanie! (Mk 1,9-11).
Pierwsi chrześcijanie wspominali chrzest Chrystusa podczas święta nazywanego Objawieniem Pańskim. Pierwotnie było obchodzone na pamiątkę nie jednego, lecz kilku wydarzeń, związanych z objawieniem się ludziom wcielonego Boga, czyli Narodzenia Chrystusa, pokłonu Trzech Mędrców ze Wschodu i Chrztu Pańskiego. Najważniejsze znaczenie miały Narodzenie Chrystusa i Chrzest Pański, które dopiero w IV wieku zostały rozdzielone.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w e-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Andrzej Charyło, fot. autor
