Zbudowana w VI wieku w Konstantynopolu (dzisiejszym Stambule) świątynia Mądrości Bożej przez blisko tysiąc lat była katedrą patriarchów ekumenicznych. Nie bacząc na prostety wszystkich autokefalicznych Cerkwi, decyzją prezydenta Turcji Recepa Tayyipa Erdoğana status Hagii Sophii został zmieniony i od 24 lipca jeden z najważniejszych symboli chrześcijaństwa jest meczetem.
Prócz prawosławnych Cerkwi „zaniepokojenie” decyzją tureckich władz wyrazili politycy, m.in. szef unijnej dyplomacji Josep Borrell i sekretarz stanu USA Mike Pompeo. Krytycznie o działanich Erdoğana mówił minister spraw zagranicznych Rosji Siergiej Ławrow. Żadnych innych, prócz słów, działań, które mogłyby powstrzymać prezydenta Turcji, chrześcijański świat nie podjął. Ośmieliło to władze Turcji, która jest członkiem NATO, do kolejnych profanacji chrześcijańskich świątyń. Już w sierpniu kolejną świątynię, zbudowaną w XI wieku cerkiew Zbawiciela na Chorze, w której zachowały się unikalne bizantyńskie freski i mozaiki, zamieniono na meczet, a we wrześniu w położonym w północno-zachodniej Turcji mieście Bursa zburzono cerkiew św. Jerzego.
Władze Turcji nie wyrażają też zgody na otwarcie, zamkniętej w 1971 roku, jedynej szkoły teologicznej patriarchatu konstantynopolitańskiego na wyspie Chalki.
Ponieważ nikt z przedstawicieli polskich władz nie odniósł się do niszczących chrześcijańskie dziedzictwo działań Turcji, zwróciłem się do ministra spraw zagranicznych Jacka Czaputowicza z poselskim zapytaniem, które podpisali także posłowie Robert Tyszkiewicz i Krzysztof Truskolaski (treść zapytania drukowaliśmy w sierpniowym numerze PP).
Niżej odpowiedź ministra:
„Odpowiadając na zapytanie nr 1237 Pana Posła Eugeniusz Czykwina, Pana Posła Roberta Tyszkiewicza oraz Pana Posła Krzysztofa Truskolaskiego w sprawie zmiany statusu świątyni Hagia Sophia w Stambule uprzejmie informuję, co następuje.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych z dużym ubolewaniem i zaniepokojeniem przyjęło decyzję rządu Turcji o zmianie charakteru obiektu, tak istotnego z powodów symbolicznych i historycznych, należącego do wspólnego europejskiego dziedzictwa kulturowego i znajdującego się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych bierze aktywny udział w międzynarodowej debacie nt. statusu świątyni, m.in. w dniu 13 1ipca br. Minister Jacek Czaputowicz dyskutował na ten temat z ministrami spraw zagranicznych UE podczas posiedzenia Rady ds. Zagranicznych. Na konferencji prasowej po posiedzeniu Rady Wysoki Przedstawiciel UE do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa J. Borrell przekazał, że Rada potępiła decyzję strony tureckiej, dot. przekształcenia świątyni Hagia Sophia w meczet, a szerokie wsparcie uzyskało wspólne wezwanie do władz w Ankarze o pilne przemyślenie i zmianę decyzji.
W zależności od rozwoju sytuacji wokół Hagii Sophii, kwestię jej ochrony jako obiektu wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa, będziemy również podnosić na forum UNESCO. Jednocześnie chciałbym zaznaczyć, że władze Polski z uwagą śledzą realizację obietnic przedstawicieli Turcji o zapewnieniu warunków, które pozwolą na utrzymanie uniwersalnego charakteru Hagii Sophii.
(ciąg dalszy dostępny w wersji drukowanej lub w E-wydaniu Przeglądu Prawosławnego)
Eugeniusz Czykwin
