Posiedzenie sejmowej komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych 30 września poświęcone było sytuacji mniejszości białoruskiej w Polsce – relację z przebiegu posiedzenia zamieściliśmy w listopadowym numerze Przeglądu. Z danych przedstawionych przez wiceministra spraw wewnętrznych i administracji Błażeja Pobożego, wiceministra edukacji narodowej Macieja Kopcia i prezesa GUS Dominika Rozkruta wynikało, że mniejszość białoruska w Polsce ma się dobrze – organy prowadzące szkoły i przedszkola, w których nauczany jest język białoruski, otrzymują zwiększoną subwencję (w 2019 roku 11 mln zł). Na dofinansowanie wydawnictw i organizacje imprez służących zachowaniu i rozwojowi białoruskiej kultury każdego roku z budżetu MSWiA przeznaczanych jest ponad 2 mln zł (w 2020 2,25 mln zł). W Białymstoku funkcjonuje finansowane z budżetu polskiego MSZ niepubliczne białoruskie radio Racja, a w Warszawie od 2007 roku jako część Telewizji Polskiej działa kanał Biełsat TV, na którego funkcjonowanie – jak poinformował z trybuny sejmowej premier Mateusz Morawiecki – polski rząd przeznaczył ostatnio 40 milionów złotych.
Mimo tak znaczącej pomocy państwa Białorusini w Polsce „wymierają”. Z szacowanej na 160 tys. liczby Białorusinów, mieszkujących w województwie białostockim tuż po zakończeniu wojny, obecnie, według spisu powszechnego z 2011 roku, pozostało zaledwie 38 tys., z czego tylko 26,4 tys. zadeklarowało, że język białoruski jest ich językiem domowym.
Przyczyn takiego stanu jest kilka – wskazywałem na nie w czasie posiedzenie Komisji. Jedną z najważniejszych jest wyludnianie się i społeczno-ekonomiczna degradacja regionu (południowo-wschodnia część województwa podlaskiego), zamieszkałego przez Białorusinów.
Dla powstrzymania procesu szybkiej polonizacji mieszkających w Polsce Białorusinów potrzebne są konkretne działania. Poprosiłem Komisję, by zwróciła się do prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego w formie dezyderatu. Niżej jego treść:
„Jedną z zasad funkcjonowania państwa polskiego, wyrażoną w art. 35 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., jest zasada ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych. W ostatnich latach obserwujemy gwałtowny spadek liczby osób deklarujących przynależność do mniejszości białoruskiej. W okresie pomiędzy przeprowadzonymi w latach 2002-2011 spisami powszechnymi liczba ta w województwie podlaskim (gdzie zamieszkuje ponad 70 procent obywateli polskich narodowości białoruskiej) zmniejszyła się o blisko 20 proc. Z przedstawionych Komisji ekspertyz oraz opinii przedstawicieli organizacji białoruskich i osób reprezentujących samorządy regionu zamieszkałego przez mniejszość białoruską wynika, że głównymi przyczynami szybkiej asymilacji mniejszości białoruskiej są:
– brak perspektyw rozwojowych regionu, wynikający z peryferyjnego położenia oraz istniejących ograniczeń gospodarczych i inwestycyjnych – w powiecie hajnowskim 60 proc. powierzchni to obszary przyrodnicze prawnie chronione. Ograniczenia gospodarczego wykorzystania zasobów Puszczy Białowieskiej są jedną z ważnych przyczyn gwałtownej depopulacji w powiecie hajnowskim – na przestrzeni ostatnich 20 lat ludność tego powiatu zmniejszyła się o ponad 20 proc.
– funkcjonowanie białoruskiej mniejszości w sytuacji grupy stygmatyzowanej;
– rozbicie i rozdrobnienia organizacyjne ruchu białoruskiego, co utrudnia formułowanie wspólnego stanowiska odnośnie najważniejszych dla tej społeczności problemów;
– prawdopodobne ograniczenia, wynikające z obecnej sytuacji w Republice Białoruś – w realizowanych przez gminy euroregionu Puszcza Białowieska programów współpracy transgranicznej.
Komisja uznaje za konieczne podjęcie działań służących zahamowaniu procesów depopulacji obszarów zamieszkałych przez mniejszość białoruską. W związku z powyższym Komisja zwraca się do pana Premiera z prośbą:
– o objęcie gmin powiatu hajnowskiego i sąsiadujących gmin powiatów Bielsk Podlaski, Siemiatycze i Białystok, będących największym skupiskiem mniejszości białoruskiej, przewidywaną w dokumentach Unii Europejskiej i Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego formą Obszarów Strategicznej Interwencji (OSI) oraz programem Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT);
– wsparcie budowy centrum przyrodoleczniczego i rehabilitacyjnego w Hajnówce, które daje szanse stworzenia ponad stu nowych miejsc pracy poza leśnictwem i przemysłem drzewnym; – wsparcie inwestycji w Bielsku Podlaskim – budowy hali sportowej przy Liceum Ogólnokształcącym z Białoruskim Językiem Nauczania oraz budowy amfiteatru.
Inwestycje te, a także preferencje zastosowane w ramach wspomnianych wyżej programów, pozwolą zahamować negatywne tendencje demograficzne i ekonomiczne regionu zamieszkałego w dużej części przez obywateli należących do mniejszości białoruskiej. Komisja zwraca się do Pana Premiera z prośbą o podjęcie dialogu i współpracy między administracją rządową i samorządami z w/w obszarów. Celem takiej współpracy winno być zwiększenie efektywności działań mających chronić mniejszość białoruską przed procesami szybkiej asymilacji i utratą tożsamości kulturowej”.
Eugeniusz Czykwin
W poprzednim numerze w tekście „Białorusinów coraz mniej” błędnie podaliśmy nazwisko wiceministra Błażeja Pobożego, za co przepraszamy.
