Białorusini w Polsce „wymierają”. Tuż po zakończeniu wojny ich liczbę szacowano na 160 tysięcy. Około 40 tysięcy w latach 1945-1946, w obawie przed terrorem polskiego podziemia niepodległościowego, wyjechało do ZSRR. Z pozostałych około 50 tys. utraciło swoją narodową tożsamość. Proces szybkiej polonizacji polskich Białorusinów potwierdzają wyniki dwóch ostatnich, przeprowadzonych w latach 2002 i 2011, spisów, w których pojawiło się pytanie o narodowość. Na przestrzeni niespełna dziesięciu lat liczba mieszkańców województwa podlaskiego, deklarujących przynależność do białoruskiej mniejszości, zmniejszyła się o blisko 20 procent.
Przyczyny negatywnych dla naszej społeczności procesów są znane. Część z nich została wymieniona w uchwalonym przez sejmową Komisję Mniejszości Narodowych i Etnicznych, skierowanym do prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego dezyderacie „w sprawie sytuacji mniejszości białoruskiej w Polsce”.
„Z przedstawionych Komisji – napisali posłowie (pełny tekst dezyderatu na stronie sejm.gov.pl) – ekspertyz oraz opinii przedstawicieli organizacji białoruskich i osób reprezentujących samorządy regionu zamieszkałego przez mniejszość białoruską wynika, że głównymi przyczynami szybkiej asymilacji mniejszości białoruskiej są:
– brak perspektyw rozwojowych regionu, wynikający z peryferyjnego położenia oraz istniejących ograniczeń gospodarczych i inwestycyjnych – w powiecie hajnowskim 60 proc. powierzchni to obszary przyrodnicze prawnie chronione. Ograniczenia gospodarczego wykorzystania zasobów Puszczy Białowieskiej są jedną z ważnych przyczyn gwałtownej depopulacji w powiecie hajnowskim – na przestrzeni ostatnich 20 lat ludność tego powiatu zmniejszyła się o ponad 20 proc.
– funkcjonowanie białoruskiej mniejszości w sytuacji grupy stygmatyzowanej;
– rozbicie i rozdrobnienia organizacyjne ruchu białoruskiego, co utrudnia formułowanie wspólnego stanowiska odnośnie najważniejszych dla tej społeczności problemów;
– prawdopodobne ograniczenia, wynikające z obecnej sytuacji w Republice Białoruś – w realizowanych przez gminy euroregionu Puszcza Białowieska programów współpracy transgranicznej.
Komisja uznaje za konieczne podjęcie działań służących zahamowaniu procesów depopulacji obszarów zamieszkałych przez mniejszość białoruską. W związku z powyższym Komisja zwraca się do pana Premiera z prośbą:
– o objęcie gmin powiatu hajnowskiego i sąsiadujących gmin powiatów Bielsk Podlaski, Siemiatycze i Białystok, będących największym skupiskiem mniejszości białoruskiej, przewidywaną w dokumentach Unii Europejskiej i Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego formą Obszarów Strategicznej Interwencji (OSI) oraz programem Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT);
– wsparcie budowy centrum przyrodoleczniczego i rehabilitacyjnego w Hajnówce, które daje szanse stworzenia ponad stu nowych miejsc pracy poza leśnictwem i przemysłem drzewnym;
– wsparcie inwestycji w Bielsku Podlaskim – budowy hali sportowej przy Liceum Ogólnokształcącym z Białoruskim Językiem Nauczania oraz budowy amfiteatru.
Inwestycje te, a także preferencje zastosowane w ramach wspomnianych wyżej programów, pozwolą zahamować negatywne tendencje demograficzne i ekonomiczne regionu zamieszkałego w dużej części przez obywateli należących do mniejszości białoruskiej. Komisja zwraca się do Pana Premiera z prośbą o podjęcie dialogu i współpracy między administracją rządową i samorządami z w/w obszarów. Celem takiej współpracy winno być zwiększenie efektywności działań mających chronić mniejszość białoruską przed procesami szybkiej asymilacji i utratą tożsamości kulturowej”.
Pracami komisji, poza prof. Olegiem Łatyszonkiem, działacze i dziennikarze licznych białoruskich organizacji i redakcji nie byli zainteresowani. Żadna z tych organizacji nie zwróciła się do rządu z poparciem lub prośbą o uzupełnienie zawartych w dezyderacie postulatów.
Nie dziwi więc ogólnikowa odpowiedź rządu.
„Odnosząc się do postulatów zawartych w dezyderacie nr 1 Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP – czytamy w odpowiedzi – skierowanym do Prezesa Rady Ministrów i przekazanym do Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, pismem znak BMP[1]0718-4-1/2020/MJ z dnia 31 grudnia 2020 roku, przedstawiam następujące informacje.
Na wstępie, zgodnie z brzmieniem pisma Pana Błażeja Pobożego, Podsekretarza Stanu w MSWiA, informuję, że środki z budżetu państwa w części pozostającej w dyspozycji ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych są corocznie przyznawane na realizację zadań służących ochronie, podtrzymaniu i rozwojowi tożsamości kulturowej mniejszości białoruskiej.
Odnosząc się do postulatów przedstawianych w dezyderacie, przedstawiam – zgodnie z właściwością ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego – co następuje:
Jednym z celów Europejskiego Funduszu Społecznego jest poprawa jakości życia mieszkańców krajów członkowskich Unii Europejskiej. Z tego powodu zaplanowane wsparcie obejmuje między innymi działania dotyczące aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych i biernych zawodowo oraz działania z zakresu poprawy sytuacji na rynku pracy osób pracujących, których zatrudnienie jest niskiej jakości, tj. osób ubogich pracujących oraz pracujących w ramach umów krótkoterminowych i cywilnoprawnych. Wsparcie to realizowane jest zarówno w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 oraz w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO). Uczestnicy projektów uzyskują wsparcie „szyte na miarę”, czyli jak najbardziej dopasowane do potrzeb i możliwości danej osoby. Dla każdego uczestnika projektu opracowywany jest Indywidualny Plan Działania, który określa formy pomocy dla danej osoby w projekcie. Oferowane wsparcie to między innymi doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, staże, praktyki, szkolenia, zatrudnienie subsydiowane, pomoc przy założeniu działalności gospodarczej, uzupełnienie braków w edukacji, bony zasiedleniowe. Osoby z niepełnosprawnościami mogą dodatkowo skorzystać z zatrudnienia wspomaganego i możliwości zatrudnienia asystenta osobistego.
Równie istotną kwestią dotyczącą poprawy jakości życia mieszkańców danego regionu jest kwestia dostępu do wysokiej jakości usług społecznych. W ramach Działania 2.8 Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 realizowane są projekty, których celem jest pilotaż rozwiązań przewidzianych w ustawie z 19 lipca 2020 roku o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, w wybranych gminach w Polsce. Jeden z tych projektów realizowany jest w gminie Łapy (powiat białostocki). (…) Realizacja projektu dopiero się rozpoczyna i będzie trwać do końca 2023 roku. Zaplanowany na to przedsięwzięcie budżet to ponad 3 mln złotych.
Również w ramach Działania 2.8 Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 realizowany jest projekt Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, którego celem jest ułatwienie integracji społeczno-zawodowej osób z potrzebami wsparcia w zakresie mobilności poprzez zapewnienie przez jednostki samorządu terytorialnego usług indywidualnego transportu door-to-door oraz poprawę dostępności architektonicznej wielorodzinnych budynków mieszkalnych. Wśród gmin, które uzyskały dofinansowanie na to działanie, znalazła się wspomniana wyżej gmina Łapy oraz gmina Siemiatycze. Wartość grantów dla tych gmin to ponad 1,1 mln złotych. Realizację tych działań zaplanowano do końca 2022 roku.
Należy również zaznaczyć, że głównym dokumentem określającym potrzeby rozwojowe i kierunki wsparcia w województwie podlaskim jest Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego 2030, która została przyjęta w kwietniu 2020 roku i stanowi aktualizację wcześniej obowiązującej strategii województwa.
Głównym narzędziem realizacji Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego 2030 jest Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego (RPO WP). Program koncentruje się na poprawie dostępności transportowej, gospodarce niskoemisyjnej, infrastrukturze dla usług użyteczności publicznej oraz kompetencjach i kwalifikacjach zawodowych. Głównymi beneficjentami w/w środków są jednostki samorządu terytorialnego (JST) oraz przedsiębiorcy. W ramach interwencji programu podejmowane są również działania na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji na tle rasowym, etnicznym, narodowościowym oraz religijnym – szczególnie w zakresie działań związanych z włączeniem społecznym oraz edukacją, gdzie nacisk położony jest na kształtowanie otwartości mieszkańców na mniejszości. W związku z powyższym realizowane są m.in. działania ukierunkowane na rewitalizację społeczną, w tym na zaktywizowanie społeczności lokalnych i rozwój lokalny, ze szczególnym uwzględnieniem społeczności marginalizowanych, w szczególności na obszary biedy, rewitalizowane, wiejskie, a także działania wspierające dialog międzypokoleniowy i międzykulturowy. Powyższe działania możliwe będą do realizacji również w ramach wsparcia programów polityki spójności na lata 2021-2027.
Odnosząc się do wsparcia w formule Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT), informuję, że ZIT w perspektywie finansowej 2021-2027 pozostanie instrumentem rozwoju terytorialnego dedykowanym w Polsce miejskim obszarom funkcjonalnym, jednakże delimitacja ZIT nie będzie narzucana lub sugerowana odgórnie (jak to miało miejsce w przypadku miejskich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich).
Miejskie obszary funkcjonalne mające zostać objęte ZIT w perspektywie 2021-2027 będą musiały być uprzednio wskazane we właściwej strategii rozwoju województwa jako jeden z typów obligatoryjnie wyznaczanych w niej obszarów strategicznej interwencji o znaczeniu regionalnym. W związku z powyższym ich wyznaczenie, a w konsekwencji decyzja o objęciu instrumentem ZIT, pozostaje w gestii samorządu województwa.
Z poważaniem z upoważnienia ministra
Waldemar Buda,
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej
(podpisano elektronicznie)”.
Z odpowiedzi wynika, że w sprawie mniejszości białoruskiej rząd nie zamierza podejmować jakichkolwiek, oprócz realizowanych obecnie, dodatkowych działań. Te działania to przeznaczane z budżetu MSWiA środki na wydawnictwa i organizowanie białoruskich imprez kulturalnych (ponad dwa miliony zł każdego roku), zwiększona subwencja dla szkół, w których nauczany jest język białoruski (około 11 mln zł rocznie), finansowanie białoruskiego radia Racja i kanału TV Biełsat (w 2020 roku przeznaczono 40 mln zł).
Od 1 kwietnia do 30 czerwca zostanie przeprowadzony spis powszechny. Czy wyniki spisu potwierdzą smutną dla nas tendencję „wymierania” Białorusinów w Polsce? Jeśli tak, to będzie to ostatni dzwonek dla działaczy organizacji białoruskich, że najwyższy czas podjąć wspólne, ratujące naszą małą ojczyznę przed dalszą społeczno-ekonomiczną degradacją, działania.
Eugeniusz Czykwin
