Kapituła Nagrody, obradująca pod kierunkiem redaktora naczelnego Przeglądu Prawosławnego Eugeniusza Czykwina, uhonorowała w tym roku Nagrodą im. Księcia Konstantego Ostrogskiego (34 edycja) pięć osób. Nagroda jest przyznawana za wybitne osiągnięcia w dziedzinie rozwoju duchowości, myśli i kultury prawosławnej oraz działania na rzecz jednoczenia chrześcijan.
Teodozjusz (Šibalić), biskup raško-prizrenski, od 1987 roku niesie posługę w Kosowie i Metochii. Odnowił wiele monasterów. Od 1992 roku jest przełożonym jednego z najważniejszych monasterów na Bałkanach – carskiej Ławry Wysokie Dečany. Od 2010 roku jest biskupem diecezji Kosowa i Metochii.
Urodził się w 1963 roku w Czaczku w centralnej Serbii. Ukończył instytut teologii na Uniwersytecie w Belgradzie. W 1987 roku wstąpił do monasteru i swoje życie związał z Metochią.
Średniowieczny monaster Wysokie Dečany znajdował się w opłakanym stanie, a jego słynna cerkiew pełniła rolę muzeum. Młody ihumen Teodozjusz doprowadził do odnowy życia duchowego w monasterze, zbierając wokół siebie kilkudziesięciu mnichów. Monaster odzyskał dawny blask a bracia rozwinęli różne formy działalności. Dziś znany jest ze swojej pracowni ikonograficznej, rzeźbiarskiej, prowadzi działalność wydawniczą. Mnisi zajmują się też dokumentowaniem i renowacją zabytków w całym regionie. Ich trud w 2004 roku doceniło UNESCO, umieszczając Wysokie Dečany na liście światowego dziedzictwa.
Monaster prowadzi gospodarstwo rolne i rozległe winnice. W nich pracę znalazło wielu Serbów, którzy wraz z wybuchem wojny stracili środki do życia i przedwojenny status.
Wybuch wojny w 1998 roku doprowadza do masowego eksodusu ludności serbskiej z terenów Kosowa i Metochii. Ci, którzy zostali, musieli zmagać się z ogromnymi problemami. Przez lata monaster Dečany był miejscem, które przyjęło tysiące wojennych uchodźców, oferując im pomoc humanitarną, medyczną, pracę, schronienie i opiekę. Władyka Teodozjusz wraz z braćmi, mimo wielkiego zagrożenia, nigdy nie opuścili Metochii, służąc potrzebującym, bez względu na ich narodowość i wyznanie.
Mimo ekstremalnie trudnych warunków, żyjący w enklawach Serbowie mają wsparcie ze strony swego biskupa i Cerkwi. Diecezja zajmuje się też pomocą humanitarną, edukacyjną oraz socjalną. Biskup Teodozjusz reprezentuje Serbów na arenie międzynarodowej. Dzięki jego dobrej współpracy z przedstawicielami UE i NATO, w ostatnich latach udało mu się doprowadzić do odbudowy ponad trzydziestu zabytkowych świątyń i monasterów zburzonych w 2005 roku w „pogromach marcowych” oraz niektóre zniszczone wsie i osady, do których mogli wrócić mieszkańcy.
Biskup cieszy się wielkim szacunkiem wśród Serbów i Albańczyków oraz przedstawicieli międzynarodowej wspólnoty, pełniącej różne role w Kosowie.
Krystyna Czerni, urodzona w 1957 roku w Gliwicach, związana Krakowem, jest pisarką, krytykiem i historykiem sztuki. Zajmuje się sztuką polską, w tym sakralną, XIX i XX wieku.
W latach 1980-2011 współpracowała z „Tygodnikiem Powszechnym”, miesięcznikiem „Znak” i Telewizją Kraków, realizując audycję „Album Krakowskiej Sztuki i Sztukateria”. W latach 1983-2018 pracowała w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, obecnie jest związana z Międzynarodowym Instytutem Badań nad Sztuką IRSA. Publikowała teksty o sztuce w wielu pismach oraz katalogach wystaw. Jest autorką zeszytów o polskich artystach w międzynarodowej serii „Wielcy Malarze”.
Jej praca doktorska dotyczyła koncepcji sztuki sakralnej Jerzego Nowosielskiego. Nikt w Polsce tak jak Krystyna Czerni wszechstronnie i głęboko nie potraktował w swym piśmiennictwie twórczości Nowosielskiego. Ten aspekt badawczy kapituła Nagrody Księcia Ostrogskiego chciała szczególnie docenić, zwłaszcza w roku 2023, ogłoszonym przez Sejm Rzeczypospolitej Rokiem Nowosielskiego, upamiętniającym stulecie urodzin krakowskiego artysty.
Oto publikacje książkowe i albumowe Krystyny Czerni, dotyczące tegoż artysty: „Nowosielski” (Kraków, 2006), „Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego” (Kraków 2011 i 2018 oraz Czerniowce, 2015 z przekładem na ukraiński), „Nowosielski w Lublinie” (Warszawa-Lublin-Kraków 2015),” Nowosielski w Małopolsce. Sztuka sakralna” (Kraków 2015), „Nowosielski. Sztuka sakralna. Podlasie, Warmia i Mazury, Lublin” (Białystok 2019), „Nowosielski na Śląsku. Sztuka sakralna” (Tychy – Kraków 2022).
Jest laureatką III edycji Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO 2022 za książkę „Nowosielski w Warszawie i na Mazowszu. Sztuka sakralna”.
Opracowała wywiady, przeprowadzone z Jerzym Nowosielskim. W ten sposób powstał tom „Jerzy Nowosielski. Sztuka po końcu świata” (Kraków 2012). W 2013 roku ukazały się zebrane przez Czerni teksty Nowosielskiego „Zagubiona bazylika. Refleksje o sztuce i wierze” (Kraków 2012), a w 2015 roku w Krakowie – „Jerzy Nowosielski. Listy i zapomniane rozmowy” ze wstępem i opracowaniem Krystyny Czerni. Wydała korespondencję Tadeusza Różewicza z Zofią i Jerzym Nowosielskimi. Obecnie pracuje nad kolejnymi tomami korpusu sztuki sakralnej Jerzego Nowosielskiego oraz nad dalszym opracowaniem korespondencji Tadeusza Różewicza.
Ukazały się prace tej autorki i o innych artystach i zjawiskach w sztuce, takie jak: „Nie tylko o sztuce” (1993), „Rezerwat sztuki” (2000), „Kantor – malarstwo, teatr. Przewodnik po twórczości artysty” (2003), „Tadeusz Kantor. Spacer po linie” (2015).
Jest laureatką wielu nagród, m. in Nagrody im. Kazimierza Wyki, srebrnego medalu Zasłużony dla Kultury „Gloria Artis”. Została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Ks. mitrat Jerzy Boreczko został 40 lat temu, 1 lutego 1983 roku, mianowany przez metropolitę Cerkwi w Polsce Sawę, ówczesnego arcybiskupa białostockiego i gdańskiego, proboszczem erygowanej w połowie 1981 roku parafii Świętego Ducha w Białymstoku. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1961 roku, do dziś niesie tę posługę, wcześniej służąc w parafiach w Wałczu, Częstochowie, w białostockich Dojlidach i w katedralnej cerkwi św. Mikołaja w Białymstoku.
O pozwolenie na budowę nowej prawosławnej świątyni w prawie 300-tysięcznym Białymstoku cerkiewne władze zabiegały ponad dziesięć lat, uzyskując je przy władyce Sawie w 1981 roku. Wtedy kupiono kilkuhektarową działkę przy ulicy Antoniuk Fabryczny i na niemal pusty plac – należało przesiedlić kilka rodzin – skierowano najpierw jako wikariusza parafii – matki, czyli św. Mikołaja Cudotwórcy, o. Jerzego Boreczkę.
Kamień węgielny pod budowę cerkwi poświęcił 1 sierpnia 1982 roku arcybiskup Sawa. Dla o. Jerzego rozpoczął się ponad 40-letni ogromny trud wznoszenia cerkwi największej w Polsce i jednej z największych i najpiękniejszych w Europie, wraz z siedemdziesięciometrową dzwonnicą i dużym kompleksem parafialnych budynków – wszystkie obiekty zaprojektował Jan Kabac.
Cerkiew o powierzchni ponad 800 metrów kwadratowych i wysokości 54 metrów z chrzcielnicą i dolną świątynią, rosła w latach, gdy brakowało materiałów budowlanych, sprzętu budowlanego i wykonawców. A jej bryła była niezwykle skomplikowana i nie miało wzoru w całym prawosławnym świecie – przedstawia języki ognia, schodzące na apostołów w dniu Zesłania Ducha Świętego, czyli w święto parafialne wspólnoty.
Cerkiew wyświęcił metropolita Sawa w 1999 roku, ale prace budowlane i wykończeniowe w świątyni i na placu trwały nieustannie. Wystrój cerkwi stanowił ogromne wyzwanie. Jedynie polichromię położono na powierzchni 6500 metrów kwadratowych. Jest ona dziełem zespołu ikonopisców z Doniecka, pracujących pod kierunkiem Wołodymyra Teliczki. Grupie stworzono warunki do pracy, tak samo jak i rzeźbiarzom z Mińska i Poczajowa, którzy przez dziesięć lat tworzyli misterną rzeźbę ikonostasu i mnóstwo innych drewnianych elementów wystroju świątyni. W ikonostasie umieszczono 260 ikon, napisanych przez Wiktora Downara i Aleksandra Łosia z Mińska. Niepowtarzalne panikadiło (żyrandol) w kształcie korony o rozpiętości sześciu metrów i wadze 1200 kilogramów powstawało w pracowni w Mińsku. Posadzkę cerkwi zaprojektował artysta z Petersburga.
Cerkiew, powstająca pod kierunkiem o. Jerzego Boreczki, przy nieustannej konsultacji z Janem Kabacem, z udziałem najlepszych artystów z różnych krajów, stanowi dziś perłę sakralnej architektury i sztuki w Polsce.
Dzwonnicę wznoszono w latach 2006-2012. Dzwony do niej odlewano w Holandii i w Polsce, największy o wadze 800 kilogramów. Melodię do nich skomponował Władimir Pietrowski z Archangielska.
W sąsiedztwie dzwonnicy stanął pomnik prawosławnym ofiarom drugiej wojny światowej, męczennikom za wiarę i narodowość w latach 1939-1956, świętym Ziemi Podlaskiej, o miejsce pod budowę którego zabiegano przez dziesięciolecia.
Kolejne wyzwanie proboszcza to budowa parafialnych obiektów o powierzchni ponad dwóch tysięcy metrów kwadratowych i napełnienie kompleksu życiem, co też zakończono sukcesem, tworząc w tych pomieszczeniach między innymi niepubliczne przedszkole Aniołki, siedzibę prawosławnego Radia Orthodoxia, bractw cerkiewnych.
Ale największym wyzwaniem była budowa prężnej wspólnoty parafialnej, wraz ze świetnymi chórami cerkiewnymi i bractwami.
Kilkuhektarowy przycerkiewny plac przybrał formę dobrze zaprojektowanego i starannie prowadzonego parku.
Ks. Jerzy Boreczko jest dziekanem okręgu białostockiego, przewodniczy od dwudziestu lat diecezjalnej komisji rewizyjno-ekonomicznej. Za swą pracę został nagrodzony licznymi cerkiewnymi nagrodami, w tym najwyższą, otrzymywaną w ramach Cerkwi w Polsce, Orderem Równej Apostołom Marii Magdaleny I stopnia.
Jean-Claude Larchet, patrolog i teolog prawosławny, urodził się w 1949 roku we wschodniej Francji, gdzie obecnie mieszka. Wychowany w katolickiej, praktykującej, rodzinie, w wieku dwudziestu trzech lat przyjął prawosławie, uważając, że ,,Kościół prawosławny potrafił zachować niezmienionymi wiarę i doświadczenie apostołów i Ojców, a wobec tego jest prawowitym spadkobiercą Kościoła założonego przez Chrystusa”.
W 1987 roku uzyskał stopień doktora filozofii, w 1994 doktora teologii na Uniwersytecie w Strasburgu, a następnie otrzymał habilitację. W 2005 roku Narodowa Rada Uniwersytetów nadała mu tytuł profesora uniwersyteckiego. Od 2010 jest honorowym profesorem Uniwersytetu w Strasburgu.
Larchet jest autorem 29 książek, 130 artykułów opublikowanych w różnych dziełach zbiorowych i międzynarodowych czasopismach i ponad 600 recenzji opublikowanych w czasopismach francuskich i zagranicznych.
Jest wydawcą 25 książek, m.in. dzieł św. Maksyma Wyznawcy) i tomów serii ,,Wielcy ojcowie duchowi XX wieku”, do których napisał wstęp.
Jest zapraszany na odczyty i wykłady podczas konferencji w wielu krajach (Argentyna, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czarnogóra, Francja, Grecja, Gruzja, Hiszpania, Kanada, Luksemburg, Niemcy, Polska, Rosja, Rumunia, Serbia, Słowacja, USA, Wielka Brytania, Włochy).
Jego twórczość jest przetłumaczona na piętnaście języków.
W swych publikacjach autor skupia się głównie na kwestiach dotyczących zdrowia (cielesnego, psychicznego i duchowego), cierpienia, śmierci, na kwestiach bioetycznych dotyczących początku i końca życia, na twórczości i myślach św. Maksyma Wyznawcy (Larchet uważany jest za jednego z najlepszych specjalistów z tego zakresu), teologii boskich energii, prawosławnej duchowości w zakresie jej podstaw patrystycznych i współczesnych przejawów, eklezjologii.
Larchet napisał również wiele ważnych artykułów, dotyczących kwestii teologicznych, dyskutowanych w kontekście dialogu Kościoła prawosławnego z Kościołem katolickim (Filioque, prymat papieski…) i z Kościołami przedchalcedońskimi, jak również rozmaitych aspektów doktryny teologicznej i duchowej Ojców greckich (Jan Klimak, Symeon Nowy Teolog, Grzegorz Palamas).
Dr hab. Jan Kochanowicz, neurolog, od 2020 roku jest dyrektorem Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku, zatrudniającym ponad trzy tysiące osób, będącym największym pracodawcą w regionie. Funkcję objął w najtrudniejszym w ostatnich dziesięcioleciach dla szpitalnictwa okresie – pandemii Covid-19. W utworzonych specjalnie oddziałach, szpital leczył najwięcej chorych na covid w regionie, w szczytowym okresie hospitalizując po 350 pacjentów. Po ustaniu pandemii, szpital roztaczał opiekę zdrowotną nad uchodźcami – przekraczającymi granicę polsko-białoruską z Bliskiego Wschodu i Afryki, potem uciekającymi przed wojną na Ukrainie. Teraz jednostka spłaca „dług zdrowotny”, powstały na skutek pandemii, przyjmując do hospitalizacji więcej pacjentów niż w okresach stabilnych, tych pacjentów których diagnostyka i leczenie musiało być przesunięte.
Szpitalne kliniki są zlokalizowane w centrum Białegostoku i te przeszły modernizację i rozbudowę oraz w dzielnicy Dojlidy, budowane w latach 60. i 70. XX wieku. Wymagają one modernizacji i rozbudowy. Jak założono w planach – powstanie tu między innymi Uniwersyteckie Centrum Onkologii Spersonalizowanej, klinika geriatrii, rehabilitacji i zakład opiekuńczo-leczniczy.
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku zwiększa liczbę studentów medycyny oraz pielęgniarstwa.
Zarządzanie tak dużym kompleksem, który diagnozuje, leczy, kształci kadry i prowadzi inwestycje, wymaga zdolności organizacyjnych, oddania i doświadczenia.
Jan Kochanowicz założył w 1996 roku Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Kendron w Białymstoku, specjalizujący się w badaniach diagnostyki obrazkowej – USG Dopplera, tomografii komputerowej, rezonansie magnetycznym, prowadzi gabinet stomatologiczny, poradnię neurologiczną. Pracą Kendronu kierował przez 20 lat.
Przewodniczy od 1995 roku bractwu cerkiewnemu św. Mikołaja Cudotwórcy, istniejącemu przy katedralnej cerkwi św. Mikołaja w Białymstoku.
Od kilku lat jest głównym organizatorem kajakowych pielgrzymek rzeką Supraśl z Gródka do monasteru w Supraślu przed świętem Supraskiej Ikony Bogarodzicy.
W Radiu Orthodoxia prowadzi autorskie audycje „Pytanie do specjalisty”, zapraszając do godzinnej rozmowy najlepszych specjalistów różnych dziedzin – okulistyki, onkologii, żywienia i otyłości, chorób wewnętrznych i metabolicznych, laryngologii. Audycji, popularyzujących jednocześnie zdrowy tryb życia, można słuchać także na stronie internetowej Radia.
Anna Radziukiewicz
współpraca o. Michał Czykwin
